صحيفه سجاديه
از جمله آثار امام سجاد صلوات الله عليه صحيفه سجاديه است كه مشتمل بر پنجاه و چهار دعا از دعاهاى آن حضرت مىباشد، اين دعاها را امام سجاد (ع) املا كرده و فرزندش امام باقر (ع) و نيز فرزند ديگرش زيد شهيد آن را نوشته است، نسخه زيد كه در دست پسرش يحيى بن زيد بود، توسط متوكل بن هارون به مدينه آمد و او با اجازه امام صادق صلوات الله عليه آن را با نسخهاى كه امام باقر (ع) نوشته بود مقابله كرد حتى يك حرف هم اختلاف نداشتند. 1
سيد محسن امين صاحب اعيان الشيعه رضوان الله عليه فرموده: صحيفه را راويان موثق با سندهاى متصل به امام زين العابدين (ع) روايت كردهاند، نسخهاى از آن نزد زيد شهيد بود كه به اولاد او و به اولاد عبدالله بن حسن مثنى منتقل شد چنان كه در اول صحيفه است، مضافاً بر نسخهاى كه نزد امام باقر (ع) بود.
مردم به نوشتن و ضبط و روايت و خواندن آن اعتنا عجيبى كردهاند و شرحهاى متعدد بر آن نوشته و با خواندن آن با خدا ارتباط پيدا كرده و به خدا تقرب جستهاند.2
مرحوم سيد صدر در كتاب «تاسيس الشيعه...»: ص 284 فرموده: صحيفه كامله موصوف به «زبور آل محمد» را امام باقر (ع) و زيد شهيد از امام زينالعابدين (ع) نقل مىكنند... و آن مانند قرآن مجيد از متواترات است نزد هر فرقه اسلامى و به آن افتخار مىكنند.
نگارنده گويد: چنان كه گفته شد اين كتاب مشتمل بر پنجاه و چهار دعاست و بندگى و عبادت را در همه ابعاد آن مجسم مىكند نظير دعا در تحميد خدا، صلوات بر محمد و آل، درود بر حاملان عرش، دعا در مهمّات، دعا در پناه بردن به خدا، دعا در طلب حوائج، در استسقاء، در مكارم اخلاق، براى پدر و مادر، براى اولاد، براى نگهبانان مرزها (اهل الثغور)، وقت نگاه كردن به هلال، وقت ختم قرآن، در دخول ماه رمضان، در وداع ماه رمضان، در عيدين و روز جمعه، براى عيد اضحى و...
محدث قمى رحمة الله گويد: من در مفاتيح الجنان از دعاهاى صحيفه نقل نكردم و يا بسيار كم نقل كردم تا مردم مستقلاً به صحيفه رجوع كنند و از آن بهره برند.
بهرحال صحيفه سجاديه يكى از يادگارهاى حضرت سجاد صلوات الله عليه است كه اهل عبادت و تهجد با خواندن دعاهاى آن، دلهاى خويش را از حوضهاى مناجات خدا پر مىكنند، و بزم خويش را با ياد خداى ارحم الرالحمين گرم مىنمايند.
سيد على اكبر قرشى براى صحيفه معجمى ، نظير المعجم الفهرس كه محمد فؤاد عبدالباقى براى قرآن مجيد نوشت است، نوشتن اين كتاب حدود پنج سال وقت برده و در 823 صفحه به چاپ رسيده است .
محقق انديشمند قرشى مىنويسد:
من در اثناى نوشتن آن مردد شدم، زيرا مىديدم كه اين كتاب فقط براى خواص لازم است و چندان خريدار نخواهد داشت ولى در آن ايام تردد امام سجاد صلوات الله عليه را در خواب زيارت كردم و آن خواب سبب شد كه معجم را تكميل نمايم، بهتر است آن خواب را چنان كه در مقدمه معجم نوشتهام، نقل كنم.
در سال هزار و سيصد و هشتاد و پنج هجرى قمرى، شانزدهم ماه مبارك رمضان كه از نماز صبح به خانه آمدم مشغول استراحت شدم، در خواب ديدم كه در مدينه هستم و براى رسيدن به خدمت امام سجاد (ع) اجازه مىخواهم، به من گفتند: اكنون نمىشود به خدمت امام رسيد، چون اهل بيتش در خدمت او هستند.
من برگشتم، بعد از كمى باز به منزل آن حضرت آمدم اجازه ملاقات خواستم، اجازه داده شد، داخل شدم منزلهاى زيادى ديدم كه گويا با آجر تيغه زده بودند ازپشت آن اتاقها رفتم تا به جلوى آنها رسيدم، ناگاه ديدم كه امام سجاد صلوات الله عليه در يكى از آن اتاقها نشسته است، سلام كردم دست و پاى مبارك او را بوسيدم و از نوشتن كتاب به آن حضرت خبر دادم فرمود: «كتاب را چه نامى گذاشتهايد؟» عرض كردم: هنوز نامى نگذاشتهام.
احساس كردم كه امام صلوات الله عليه از اين عمل خشنود است، چند نفر محضر آن حضرت بودند، من به آنها گفتم: حسن اين معجم آن است كه شما مىتوانيد جمله «الحمد لله الاول بلا اول كان قبله» را هم در لفظ «حمد» هم در لفظ «الله»، هم در لفظ «اول» هم در لفظ «كان» و هم در لفظ «قبل» پيدا كنيد .
و چون بعضى نسخههاى صحيفه در بعضى از الفاظ با نسخه ديگرى اختلاف داشت، خواستم بعضى از آنها را از خود حضرت بپرسم، متأسفانه در اين وقت از خواب بيدار شدم، گويى همين قدر كافى بود كه خدا بيدارم كرد. و چون چشم باز كردم بى آنكه حركتى بكنم از اهل بيت قلم و كاغذ خواستم و آنچه از خواب مبارك در يادم مانده بود نوشتم تا فراموش نشود و اين خواب سبب شد كه كتاب را تكميل نمايم اميدوارم خداوند آن را با ساير نوشتههايم ذخيره آخرت من قرار بدهد بحق محمد و آله صلوات الله عليهم اجمعين.
* * *
ناگفته نماند: صاحب اعيان الشيعه فرموده: شيخ محمد حسن بن حر عاملى صحيفه سجاديه ديگرى از دعاهاى آن حضرت نوشته كه در آن از صحيفه مشهور چيزى نقل نكرده است، ولى باز دعاهاى ديگرى از آن حضرت هست كه از وى فوت شده و در كتاب خود نياورده است، اين صحيفه دو دفعه چاپ شده است .
دانشمند بزرگوار ميرزا عبدالله اصفهانى، صاحب رياض العلماء صحيفه سومى را از دعاهاى آن حضرت جمع كرده و در آن دعاهايى كه فرزند حر عاملى به آنها دسترسى نداشته نقل كرده است، اين صحيفه نيز با چاپ سنگى چاپ شده است .
مرحوم محدث نورى، صاحب مستدرك، صحيفه چهارمى دارد و دعاهايى را كه ميزا عبدالله نياورده در آن نقل كرده است .
اين جانب (صاحب اعيان الشيعه) نيز صحيفه سجاديه پنجمى نوشتهام و در صحيفه كامله و سه صحيفه ديگر نبوده آوردهام (سيرالائمه: ج 3 ص 215).
پى نوشتها:
1- مقدمه صحيفه
2- سيره ائمه: ج 3 ص 214 تاليف سيد محسن امين.
(خاندان وحى، سيد على اكبر قريشى، ص 434 - 438)
|