به گزارش روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی، رویکرد مسئله محوری رویکرد جدید دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم است و در این راستا، قطبهای چهارگانه و هر یک با میزهای تخصصی گوناگون و متنوع، در این خصوص فعالیت دارند و خدمات ارزنده ای به جامعه دینی، علمی و فرهنگی کشور عرضه می کنند.
پروژه «فلسفه تربیت اخلاقی از دیدگاه اسلام» مصوب میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی در دستور کارِ گروه تربیت پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قرار گرفته است که در این باره با حجت الاسلام والمسلمین حسن بوسلیکی «مجری این پروژه و مدیر این گروه» به گفت وگو پرداختیم و متن این مصاحبه را در ذیل می خوانیم:
* لطفاً درباره عنوان مقاله و حجم اثر توضیح مختصری بیان بفرمایید.
عنوان پژوهشی که بنده در حال تهیه، تنظیم و نگارش آن هستم، «فلسفه علم تربیت اخلاقی از دیدگاه اسلامی» است که خروجی آن کتابی حاوی مجموعه مصاحبه ها خواهد بود.
* مسئله اصلی در این پژوهش چیست؟
امروزه نظام و جامعه اسلامی و دنیای معاصر نیازهای متعددی دارند و کاستیهایی در دانشهای اسلامی برای پاسخگویی این نیازها مشاهده میشود، در واقع، ضعف رشد و توسعه علوم اسلامی نسبت به نیازهای نظام و جامعه اسلامی و دنیای معاصر را می توان مسئله اصلی میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی پژوهش دانست که سفارش دهنده پروژه حاضر است.
* به نظر شما بحث از فلسفه علم تربیت اخلاقی چه ضرورتی دارد؟
از آنجا که این بحث، بحثی تخصصی است، برای روشن شدن موضوع لازم است در ابتدا توضیحی داده شود. نظام ها و رویکردهای تربیت اخلاقی، بیش از آنکه با روش ها و تکنیک های تربیتی از هم متمایز شوند، بر اساس بنیان های نظری و ملاحظات فلسفه علمی از یکدیگر بازشناخته می شوند. شناسایی مبانی فلسفی دانش تربیت اخلاقی، هم می تواند در فرایندی پسینی و با نگاهی تاریخی صورت گیرد و هم می تواند به صورت پیشینی مورد بررسی قرار گیرد.
شکل دوم واکاویِ ابعاد فلسفی یک دانش، جایی قابل طرح است که یک نظام فکری، ظرفیتها و قابلیتهای شکلدادن یک دانش مستقل را داشته باشد و قبل از شکلدهی آن، به مبانی فلسفی آن بیندیشد؛ به دیگر بیان، مبانی نظری شکلدهی آن را پیشاپیش روشن کند.
بر اساس انگاره جامعیت نظام معرفتی اسلام، میتوان از دانش تربیت اخلاقی اسلامی سخن گفت که با وجود تبلور یافتن گزارههای آن در آثار اندیشمندان اسلامی، هنوز شکل یک دانش مستقل به خود نگرفته است. رهایی از تشتت و واگرایی جدی در آثاری که هر کدام به نوعی خود را منتسب به «تربیت اخلاقی اسلامی» میدانند، نیازمند توافق نسبی نخبگانی بر سر نهادههای اساسی درباره ماهیت، قلمرو، منابع، روش و ... است. در شرایط کنونی چنین توافقی وجود ندارد، ولی شاید بتوان با گفتمانسازی در این خصوص، از میزان واگرایی پژوهشهایی کاست که هر کدام، بخشی از دانش مورد نظر را تأمین میکنند.
* با توجه به تخصصی بودن موضوع یادشده، جامعه هدف این پژوهش چه گروهی از مخاطبان هستند و گسترۀ آن در چه حدی است؟
همانطور که اشاره کردید، این موضوع تخصصی است؛ از این رو جامعۀ هدف آن، عمدتاً دانشوران علوم اسلامی، اعم از پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی هستند.
* اهداف راهبردی از اجرای این پروژه چیست؟
شاید در توضیحی کوتاه بتوان گفت که قطب بنیادهای نظری و نظام متقن علوم اسلامی و انسانی از اجرای این برنامه یک سری اهداف راهبردی را دنبال می کند که عبارت از نهادینه سازی مسائل جدید در ساختار علوم اسلامی و نظام آموزشی و پژوهشی آن، توسعه نقاط تماس و تعامل و رقابت علوم اسلامی با سایر علوم بهویژه علوم انسانی و تقویت مرجعیت نسبی آن در عرصههای نوپدید، توسعة همسازی مبانی و تعامل و تلفیق روشهای تحقیق در علوم اسلامی، جهانیسازیِ جهتگیری و ادبیات و دادوستد علمی علوم اسلامی و... است.
* در تألیف این کتاب، کسی یا گروهی با حضرتعالی همکاری دارد یا پروژه را شخصاً پیش می برید؟
همانطور که عرض شد این پژوهش، در واقع جمعبندی پاسخهایی است که از مصاحبه با اندیشمندان و صاحب نظران به دست آمده و کتابی مشتمل بر مجموعه مصاحبه ها خواهد بود؛ یعنی پرسش هایی درباره مسائل و سؤالات «فلسفه علم تربیت اخلاقی اسلامی» از این فرهیختگان شده و پاسخهای آنان را جمع بندی و دسته بندی خواهیم کرد.
* آیا لطفاً به تعدادی از این سؤالات مطرح شده در مصاحبه با اندیشمندان و صاحب نظران در این اثر اشاره بفرمایید.
بله. به عنوان مثال بخشی از این سؤالات میتواند موارد زیر باشد:
- مفاهیم بنیادین دانش تربیت اخلاقی کدام اند؟ و دلایل پایهای و بنیادین بودن آنها چیست؟
- هریک از متاتئوری ها و فلسفه های رایج در علوم انسانی و اجتماعی چگونه موضوع، غایت، قلمرو، روش، مفاهیم اساسی، گزاره های پایه و... را در یک حوزه معرفتی خاص تغییر داده و این وضعیت در علوم تربیتی جدید چگونه است؟
- آیا منابع دانش تربیت اخلاقی به لحاظ اعتبار و میزان تأمین گزاره های دانشی، همعرض هستند؟
- چه پاردایم هایی در تربیت اخلاقی وجود دارد و کدام یک از این پارادایم ها با تربیت اخلاقی اسلامی سازگار هستند؟
- دانش تربیت اخلاقی اسلامی از چه روش هایی برای توجیه گزاره هایش بهره میبرد؟ (کمی/کیفی، هرمنوتیک، تجربی، دروننگری، شهودی، استنتاجی، استعلایی و ...)؟
- هدف دانش تربیت اخلاقی اسلامی چیست؟ آیا این هدف درون دینی است یا برون دینی؟ و... .
* این پروژه تا چه میزان پیشرفت داشته است؟
با توجه به این که همه صاحب نظران و مصاحبه شوندگان در قم نیستند و از طرفی به خاطر عدم سهولت دسترسی به این عزیزان، طبیعی است برای پیشبرد کار، باید کمی حوصله به خرج داد؛ با این حال، تا کنون سه مصاحبه انجام شده که دو مصاحبه آن با حجت الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی و یک مصاحبه با صادق زاده قمصری بوده است. چهار پنج مصاحبه دیگر هم در دست اجراست و سعی خواهیم کرد ظرف چند ماه آینده به زودی به جمع بندی برسیم.