«سبك زندگي» يا Life Style در غرب ـ كه خاستگاه آن است ـ سبك زندگي شيوه و روش زندگي فرد در حوزه‌هاي مختلف زندگي او اعم از فردي يا اجتماعي است.
در واقع، اين عبارت بيشتر در خصوص تطابق زندگي فردي با تيپ‌هاي شخصيتي يا گروهي خاص به كار مي‌رود. حال سؤال اينجاست اگر فردي بخواهد سبك زندگي خود را شكل دهد، بر چه اساسي بايد از انواع و اقسام سبك‌ها و شيوه‌هاي رفتاري، يكي را انتخاب يا حتي اختراع كند؟
در نگاه غير ديني، اين انتخاب به سادگي صورت مي‌گيرد، چرا كه اصالت با فرد و علايق اوست و در سود و لذت خلاصه مي‌شود. اما در آيين انسان‌ساز اسلام،
فرد مسلمان نمي‌تواند چنين رفتاري داشته باشد بلكه بايد زندگي خويش را بر اساس اصول و آموزه‌هاي ديني شكل دهد.
بر همين اساس، اگر بخواهيم دين را براى مخاطبان امروز تبليغ كنيم، بايد بيش از هر چيزى، به سبك زندگى دينى توجه كنيم و ويژگي‌هايش را برشماريم.
چرا سبك زندگي ديني؟
محمدرضا مخبر دزفولي، دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي در اين باره مي‌گويد: سبك زندگي اسلامي – ايراني در مقابل تهاجم گسترده دشمن و تحميل سبك زندگي غربي به جوامع مختلف قرار دارد.
وي ادامه مي‌دهد: اسلام در بعد فردي و اجتماعي براي تعقل، آموزش و يادگيري از گهواره تا گور، نكوهش تنبلي و تاكيد بر كار و تلاش، بهداشت فردي، نرساندن ضرر به ديگران و مفيد بدن، روش خوردن و آشاميدن، لباس پوشيدن، آداب آراستگي و... برنامه دارد. به عنوان نمونه، پرداختن به ابعادي نظير صله رحم، احترام به پدر و مادر، همسايه، تكريم اقشار مختلف، عيادت بيماران، مهمان‌نوازي، تكريم جهادگران و ايثارگران، تكريم علما، توجه به كودكان و تربيت فرزندان، رازداري، حفظ آبرو و ... كه در فرهنگ ما جايگاه ويژه دارند، در سبك زندگي غربي ترك شده است.
دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي كه در مرداد ماه امسال «عليرضا علي‌احمدي» را به‌عنوان مدير طرح سبك زندگي اسلامي-ايراني منصوب كرده است، مي‌افزايد: بايد الگوي سبك زندگي اسلامي – ايراني با مشاركت فرهيختگان و نخبگان حوزه و دانشگاه تدوين شود و در آينده نه چندان دور، الگويي مناسب به مسلمانان جهان ارائه دهيم كه بدانند يك ايراني مسلمان داراي چه ارزش‌هايي براي رفتارهاي فردي و اجتماعي خود است.
با اين تفاسير، آيا در همه شئون زندگي مي‌توان از الگوهاي ديني تبعيت كرد؟
قاعدتاً سبك زندگي ديني بايد الگوي كاملي از همه نياز‌مندي‌هاي دنيوي و اخروي باشد. سؤال اين است كه آيا سبك زندگي ديني در همه شئون كارآيي دارد، به عنوان نمونه در مباحث پزشكي مي‌توان از سبك زندگي ديني تبعيت كرد؟
معاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت ضمن اشاره به مصوبه شوراي عالي انقلاب فرهنگي درباره سبك زندگي ديني و الزام تشكيلات وزارت بهداشت براي مشاركت در اين زمينه مي‌گويد: در همين راستا، نخستين جشنواره قرآن‌پژوهي و طب را زمستان سال گذشته در دانشگاه علوم پزشكي قم برگزار كرديم.
مصطفي قانعي ادامه مي‌دهد: از اهداف ما در اين كنگره، تغيير سبك زندگي مردم با توجه به دستورالعمل‌هاي قرآن كريم و طراحي جديد شيوه زندگي براي رسيدن به سعادت دنيوي و تضمين سعادت اخروي است.
معاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي ضمن اشاره به راه‌اندازي كتابخانه ديجيتالي مقالات قرآني در حوزه پزشكي تأكيد مي‌كند: وزارت بهداشت در نظر دارد در ادامه اين حركت، مراكز پژوهشي مختص به كار در زمينه قرآن‌پژوهي و طب تأسيس كرده و مجله علمي پژوهشي در اين رابطه نيز منتشر كند.
با توجه به اينكه قرآن كريم نگاهي كل‌نگر دارد و موارد جزئي در آن مطرح نمي‌شود، استخراج جزئيات سبك زندگي ديني بايد از چه منابعي صورت گيرد؟
مصطفي دلشاد تهراني، برگزيده جايزه كتاب سال جمهوري اسلامي با نگارش كتاب «سيره نبوي» مي‌گويد: وقتي قرآن كريم مي‌فرمايد «لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» به معناي اين است كه بايد زندگي پيامبر اكرم (ص) را فرا روي خويش قرار داده و سبك زندگي ايشان را دنبال كنيم.
وي مي‌افزايد: حضرت محمد(ص) در زندگي مديريتي خويش، مبتني بر يك اصول مديريتي بود كه ائمه اطهار (ع) نيز همان اصول را حفظ كردند و اين اصول امروزه وجود دارد و ما مي‌توانيم ريشه اين اصول را در قرآن كريم، آموزه‌هاي حضرات معصوم(ع) و تاريخ زندگي آنها بيابيم.
استاد دانشگاه قرآن و حديث معتقد است: غفلت از سبك زندگي نبوي ما را به تبعيت از مؤلفه‌هاي زندگي غربي سوق مي‌دهد. ما بايد بازگشتي دوباره به سبك زندگي پيامبر اكرم(ص) داشته، اصول آن را استخراج كرده و آن را به شكل امروزي در آوريم و در حوزه فردي، اجتماعي، خانوادگي، اقتصادي، يك مدل و الگوي زيست مسلماني ساخته و سعي كنيم تا جايي كه مي‌توانيم بر اساس آن زندگي كنيم.
اين مترجم و شارح برگزيده نهج‌البلاغه تأكيد مي‌كند: مهم اين است كه اين سبك زندگي به خوبي عرضه شود، انسان‌ها آگاه شوند و آگاهانه انتخاب كنند، همانطور كه حضرت رسول (ص) با بعثت خود مدلي از زندگي را به مردم ارائه داد و به خوبي آن را ابلاغ كرد تا هر كسي كه مي‌خواهد آن را انتخاب كند.
حال كه سيره پيامبر اعظم(ع) و اهل بيت مكرم ايشان به عنوان بهترين منبع سبك زندگي ديني به شمار مي‌رود، آيا كتاب جامعي وجود دارد كه به صورت روزآمد، روان و همه‌فهم به بيان شيوه زندگي اسلامي پرداخته باشد؟
حجت‌الاسلام يدالله مقدسي از پژوهشگران بنياد بين‌المللي علوم وحياني اسراء مي‌گويد: اثر ارزشمند «مفاتيح الحيات» (كليدهاي زندگي) يا همان جلد دوم مفاتيح الجنان، با هدف آشنايي عموم مردم با آيات و روايات مربوط به روش‌هاي زندگي و معاشرت‌هاي اجتماعي و مسائل مربوط به جامعه اسلامي، تحت نظر فيلسوف فرزانه آيت‌الله جوادي آملي نگاشته شده است.
وي ادامه مي‌دهد: انسان با عمل به كتاب «مفاتيح الجنان» مرحوم شيخ عباس قمي، «كليد بهشت» را به دست مي‌آورد. كتاب مفاتيح الحيات نيز با همين هدف نوشته شده است و اين كتاب «كليد زندگي» واقعي را به انسان مي‌دهد تا انسان بتواند با آن «كليد بهشت» را به دست آورد.
عضو گروه تحقيق و تنظيم كتاب مفاتيح الحيات مي‌افزايد: زباني كه در اين كتاب آمده، زبان عموم است، يعني همه اقشار مي‌توانند از آن بهره بگيرند.
هادي نائيجي پژوهشگر معارف قرآني نيز درباره مفاتيح الحيات مي‌گويد: آيت‌الله جوادي آملي وعده انتشار اين كتاب را مدت‌ها پيش در نمازجمعه قم به مردم داد. ايشان بارها عنوان مي‌كردند كتاب مفاتيح الجنان مسير رسيدن به جنت را براي مسلمانان ترسيم مي‌كند و نياز است كتابي در مورد «مسير زندگي» در اين دنيا براي جامعه اسلامي تدوين شود.
سرانجام اين كتاب گرانسنگ با پيگيري‌هاي آيت‌الله جوادي آملي و دو سال كار تحقيقاتي يك تيم بيست‌نفره به نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران رسيد و در همان 10 روز ناياب شد.
كتابي كه در كم‌تر از 5 ماه به چاپ پنجاه و هشتم رسيده است و به گفته مصطفي امرائي، مدير مركز بين‌المللي نشر «اسراء»، تاكنون 290 هزار جلد از آن روانه بازار نشر شده است. ركوردي كه دست‌نيافتني مي‌نمايد!
به نظر مي‌رسد سبك زندگي ارائه شده در مفاتيح‌الحيات با ذائقه اسلامي ـ ايراني مردم همخواني دارد كه اينچنين توانسته است جاي خود را در خانه‌ها باز كند؛ كتابي كه عمل به دستورات ديني و اخلاقي‌اش توسط اشخاص و ورود سازوكار فرهنگي و تربيتي آن به جامعه، ضامن صلابت و سعادت است.
اين مهم به مرزهاي داخلي محدود نمي‌شود، بلكه صدور سبك زندگي ارائه شده در مفاتيح الحيات به ديگر نقاط جهان مي‌تواند گفتمان اخلاق‌مدار اسلامي را فراگير كند، شايد به همين دليل است كه مدير كانال نداي اسلام قصد پخش سلسله برنامه‌هاي The Keys of Life (كليدهاي خوشبختي) را دارد.
اما آخرين و مهم‌ترين سؤال اين است كه ورود سبك زندگي ديني به معيشت روزانه مردم از چه طريق امكان‌پذير است؟
بدون شك، نقش رسانه‌ها در اين حيطه انكارناپذير است. عضو هيئت علمي دانشگاه تهران در اين باره مي‌گويد: يكي از مؤلفه‌ها و تغييرات در سبك زندگي انسان‌ها، رسانه‌ها به خصوص سينماست. در واقع، با اختراع سينما در سال 1895 ميلادي، سبك جديدي از زندگي آغاز شد و آدم‌ها در كنار سرگرم بودن،به صورت غير مستقيم از آن تأثير مي‌پذيرفتند.
مجيد شاه‌حسيني با اشاره به نقش تلويزيون در القاي سبك زندگي به مردم ادامه مي‌دهد: اگر به صورت اتفاقي هم به برنامه‌هاي رسانه نگاه كنيد، ناخودآگاه يكي از 4 چالش «سنت و مدرنيته»، «دين و مائوئيسم»، «فاشيسم و ليبراليسم» و «چالش مردگرايي افراطي در مقابل زن‌گرايي تفريطي» به ذهن ما شليك مي‌شود و در تصميم‌گيري‌هاي زندگي ما نظير ازدواج، تحصيل و سبك زندگي تأثير دارد.
طرح اين پرسش كه در واقع درون پرسش قبلي قرار دارد، خالي از لطف نيست: جديدترين نوع رسانه‌ها يعني «شبكه‌هاي اجتماعي» چه جايگاهي در تعيين سبك زندگي مشتركان خود دارند؟
نتايج آخرين پژوهش انجام شده در كشور كه بخشي از آن در شماره مرداد فصلنامه علمي – پژوهشي تحقيقات فرهنگي پژوهشكده مطالعات فرهنگي و اجتماعي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري به چاپ رسيده بيانگر آن است كه اكثر اعضاي شبكه‌هاي اجتماعي معتقدند ميان عضويت آنان در اين شبكه‌ها و سبك زندگي اعضاي شبكه رابطه مستقيم وجود دارد.
بر اساس نتايج اين پژوهش، بيش از 30 درصد مردان و 41 درصد زنان معتقدند شبكه‌هاي اجتماعي اينترنتي توانسته است به ميزان بالايي در نوع ادبيات افراد جامعه مؤثر باشد.
همچنين 49,5 درصد زنان و 41,4 درصد مردان بر اين باور هستند كه عضويت در شبكه‌هاي اجتماعي اينترنتي در مقادير متوسط به بالا توانسته است بر سبك پوشش آنان در جامعه تأثير بگذارد.
واضح است محدود كردن شبكه‌هاي اجتماعي از طريق ابزارهايي نظير فيلترينگ، راهكاري موقتي است، بلكه راه‌اندازي نمونه‌هاي بومي نظير شبكه اجتماعي تبيان و پورتال جامع مهدويت (www.10000012.com) و انتشار مطالب جذاب و باورپذير ديني - اخلاقي در اين شبكه‌ها و رسانه‌هاي فراگير مي‌تواند در اين زمينه راهگشا باشد.
گزارش: محمد حسين كلهر