عارف مسلمان مكاشفه‌ مدار نيست و در سنّت عرفاني اسلام، اينكه سالك براي كسب معرفت و رسيدن به حقيقت بايد از مسير عمل به شرايع ديني حركت كند، پيوسته محل تأكيد بوده است.

رهبر فرزانه انقلاب، در سخنراني اخير خود، خطاب به جوانان و نخبگان در خصوص عدم تقليد از فرهنگ غرب، فرمودند: «ما براى ساختن اين بخش از تمدن نوين اسلامي [بخش نرم‌افزاري] به شدت بايد از تقليد پرهيز كنيم؛ تقليد از آن كسانى كه سعى دارند روش‌هاى زندگى و سبك و سلوك زندگى را به ملت‌ها تحميل كنند، امروز مظهر كامل و تنها مظهر اين زورگويى و تحميل، تمدن غربى است... تقليد از غرب براى كشورهايى كه اين تقليد را براى خودشان روا دانستند و عمل كردند، جز ضرر و فاجعه به بار نياورده؛ ... علت اين است كه فرهنگ غرب، يك فرهنگ مهاجم است. فرهنگ غرب، فرهنگ نابودكننده‌ فرهنگ‌هاست. هر جا غربى‌ها وارد شدند، فرهنگ‌هاى بومى را نابود كردند...».(1)

رهبر معظم انقلاب در ديدار با هزاران نفر از جوانان استان خراسان شمالي، بحث مهمي در مفهوم پيشرفت اسلامي بر مبناي «سبك زندگي» و «تمدن‌سازي نوين اسلامي» بيان كردند. ايشان معتقدند: ايمان و تقليد نكردن از غرب، لازمه شكل‌گيري فرهنگ زندگي اسلامي است...

در تعاملات روزمره به شكل‌هاي مختلف از اخلاق سخن گفته مي‌شود؛ اما به راستي اخلاق چيست و اخلاقي كيست؟ آيا وقتي واژه اخلاق را به كار مي‌بريم، همه دقيقا به يك مفهوم اشاره داريم؟ اگر چنين نيست، اين پرسش پيش مي‌آيدكه: آيا اخلاق مطلق است يا نسبي؟ اينها و بسياري از پرسش‌هاي ديگر در گفت‌وگوي زير با دكتر محسن جوادي، استاد دانشگاه قم ـ كه پيشتر در ماهنامه اطلاعات حكمت و معرفت (ش77) به چاپ رسيده ـ مطرح شده است.

پروفسور سيد محسن فاطمي استاد دانشگاه هاروارد، فوق دكتري از اين دانشگاه و از شاگردان مرحوم علامه جعفري در حوزه فلسفه و عرفان اسلامي است. دكتر فاطمي در گفت وگويي به سوالات مختلفي در حوزه روان شناسي و به ويژه روان شناسي ديني و روان شناسي اسلامي پاسخ داده است كه گزيده اي از آن در پي مي آيد. دكتر فاطمي در اين گفت و گو تاكيد كرده كه روان شناسي اسلامي برپايه توسع وجودي است و وجود را در عالم محسوسات خلاصه نمي كند.

انسان افزون بر رابطة با خداوند، با خود و با انسان‌هاي ديگر، با محيط زيست 1 نيز رابطه دارد، از اين‌رو، مجموعه‌اي از احكام و دستورالعمل‌هاي اخلاقي دربارة رفتار او با محيط زيست وجود دارد كه آن را «اخلاق محيط زيست»2 نام نهاده‌اند. در اين نوشتار، تلاش شده تا پس از بيان نكات مقدماتي همانند تعريف محيط زيست، مشهورترين نظريات در باب اخلاق محيط زيست و تأثير جهان‌بيني در اتخاذ اين نظريات، به اهم مباني اخلاق زيست‌محيطي اسلام با تأكيد بر آراي استاد مصباح به ‌اختصار اشاره نموده، برخي فضايل، احكام و مصاديق اخلاقي در اين باب را بيان كنيم.

اخلاق سكولار از مباني هستي‌شناختي و انسان‌شناختي و نيز از برخي اصول و مباني معرفت‌شناختي بهره مي‌برد. اموري همچون شك‌گرايي، نسبيّت‌گرايي، عقل‌گرايي، علم‌باوري و كثرت‌گرايي معرفتي اموري هستند كه به عنوان مباني معرفت‌شناختي اخلاق سكولار مطرح هستند. ابتلا انسان معاصر غربي به شكاكيّت و نسبيّت در معرفت از يك سو، و گرايشات علم‌باورانه، عقل‌گرايانه، كثرت‌گرايي معرفتي و اخلاقي از سوي ديگر، موجب دور شدن وي از اخلاق ديني گرديد و زمينه را براي طرح اخلاق سكولار فراهم ساخته است. اينها جملگي ناشي از ضعف‌هاي مفرط مسيحيّت موجود و عملكرد سوء كليسا در برخورد با انديشه‌هاي علمي و فلسفي بوده است. اين مقاله به تشريح اين مباني و نقد و بررسي آنها پرداخته و سعي در اثبات كارآمدي اخلاق ديني نموده است.

اين مقاله در پي آن است تا نشان دهد افلاطون و امام خميني(ره)، دو متفّكر و فيلسوف عرصة سياست و تربيت، علي رغم اختلاف برخي از متفكران، مشتركاً براي حكومت نقش فعّالي در تربيت قائل‌اند و بر خلاف گروهي ديگر از انديشمندان؛ سمت‌وسويي ماورايي به اهداف تربيتي حكومت مي‌دهند؛ اما در روش و محدوده اين كارويژه و هدف حكومتي، اختلاف‌نظر دارند. ريشة اين اختلاف در سه عرصه است: از لحاظ روشي، مدل افلاطوين تربيت، خطي و مدل امام خميني(ره). تكاملي است؛ از لحاظ محتوايي، افلاطون به احكام عقلي بسنده مي‌كند، اما امام(ره) به حس، عقل، قلب و وحي استناد مي‌كند. در صحنة عمل نيز افلاطون حاكم دانا را متصدي اصلي تربيت مي‌داند؛ در حالي كه امام(ره) عوامل فردي، مدني و حكومتي را در ذيل ارادة الاهي مؤثر مي‌داند.

همچنان‌كه اخلاق نسبت به دين كاركردهايي دارد، دين نيز در حوزه‌هاي گوناگون اخلاقي نقش‌هاي مهم و كليدي برعهده دارد. نقش‌هاي دين در قلمرو اخلاق، بر اين پيش‌فرض‌ها استوار است كه دين و اخلاق نسبت به همديگر همپوشي دارند. تثبيت پايگاه‌هاي معرفتي، توجيهي و ارائه معيار اخلاق وامدار گزاره‌ها، باورها و آموزه‌هاي ديني است...

دين به معناي «مجموعه‌ا‌‌ي از اعتقادات، احكام و اخلاق داراي خاستگاه قدسي و وحياني» و اخلاق به معناي «مجموعه‌اي ناظر بر صفات و رفتارهايي ‌كه قابل اتصاف به خوبي و بدي»است با يكديگر مرتبط‌اند و نيازهاي يكديگر را برآورده مي‌سازند. از اين‌رو، هريكي در قلمرو ديگري نقش‌ها و كاركردهايي دارد. در نوشتار ذيل سعي بر آن است كه اثبات شود كه دين چه نقش‌هايي در محورهاي بنيادين اخلاق ايفا مي‌كند. محورهاي اساسي اخلاق، كه ما از آنها با عنوان «پايگاه‌هاي اخلاق» نام مي‌بريم. در سه حوزه «معرفت»، «توجيه» و «معيار» دسته‌بندي مي‌شود؛ در اين مقاله اين سه محور از چشم انداز دين مورد بازخواني قرار مي‌گيرد...