اخلاق دبيري علمي
سيد رشيد صميمي
برگزاري نشست علمي اخلاق فهم دين در مركز همايش هاي دفتر تبليغات و مسئوليت اين جانب به عنوان دبير علمي در اين نشست، بهانه اي شد تا عنوان فوق مورد تامل قرار گيرد، براي بررسي عنوان «اخلاق دبيري علمي» مدل هاي مختلفي را مي توان ارائه داد كه هركدامشان امتيازات ويژه اي دارد. اما با توجه به اين كه اين عنوان به طور مستقل تاكنون بررسي نشده، براي اولين گام و نقطه آغاز مي توان چهارچوب زير را در نظر گرفت اما به دليل اين كه بتوانيم تا حدي تمام وجوه مساله را پوشش دهيم اين عنوان را در دو قسمت ارائه خواهيم داد:
الف) مفهوم شناسي: براي ايضاح مفهومي عبارت تركيبي موردنظر بايد مفردات زير مورد توجه قرار گيرد:
1- دبير: در نظام اداري گذشته در ادارات رسمي دولتي سمتي به نام دبيري وجود داشت و به كسي كه واجد اين سمت بود، دبير مي گفتند كه وظيفه او نوشتن و ثبت مكتوبات و نوشتجات رسمي دولتي بود و تمام مراسلات اداري توسط دبير نوشته و امضا مي شد و پس از او مقام بالاتر آن را مزين به خاتم مي كرد و نامه با انگشتر خاتم مورد تاييد قرار مي داد و كامل بودن آن را اعلام مي كرد. يعني كار دبير هم اكنون در ادارات، به دو كار تفكيك شده است كه يكي منشئ و ديگري دبيرخانه مي باشد.
2- دبيري علمي: تقربيا براساس همان معناي سنتي پديد آمده و با وظائف گسترده تر در مورد يك بخش از نشست ها و همايش هاي علمي به كارمي رود به صورتي كه مسئوليت كامل يك جلسه يا همايش علمي را به عهده دارد .اهم وظائف او در اين مورد عبارتند از:
1) طراحي برنامه ها بر اساس موضوع يا موضوعات نشست يا همايش:
2) مديريت اجراي برنامه هاي اصلي نشست ها و همايش ها از نظر كمي
3) مديريت كيفي و نظارت بر حسن اجراي برنامه
4) بررسي و سنجش نقاط قوت و ضعف برنامه به طرق مختلف
3- اخلاق : در اين جا اخلاق به معناي بايسته هاي رفتاري و گفتاري است كه به دو لحاظ بايد رعايت شوند:
1) به لحاظ حق و تكليف: گاهي منشا بايد هاي لازم الاجرا حقوق افراد يا ارگان خاصي است كه مسئوليت تدارك يك برنامه ( مانند برنامه علمي) را دارند و امكانات سخت افزاري و حتي گاهي نرم افزاري را تهيه مي كند. و از برگزاري اين برنامه اهداف خاصي نيز دارد وبه تبع داراي حقوقي نيز مي باشد. يا ميهمانان و كارشناسان و نيز حاضران و مخاطبان كه داراي حقوقي متعارف اند؛ در اين مورد بايدهاي ويژه اي را مي توان به عنوان وظائف اخلاقي براي دبير علمي در نظر گرفت.
2) به لحاظ عقل و فطرت: گونه اي ديگر از بايدها، بايدهايي است كه ناشي از عقل مستقل است و شرع نيز در اين مورد ارشادات و تاكيداتي دارد به عنوان مثال اين كه انسان تلاش كند كه كار و وظيفه خود را به بهترين صورت انجام دهد و نسبت به وظيفه دلسوزي داشته باشد و كار را كار خود بداند و.....
ب) بايدها به لحاظ حق و تكليف:
دبيرعلمي در يك همايش يا نشست علمي بايد جوانب مختلف را در نظر بگيرد و در مورد هريك معيارهاي اخلاقي خاصي بايد رعايت شود:
1) متصديان اصلي همايش: روشن است متصديان كه سازمان يا مركز برگزار كننده است، اهداف و برنامه هاي خاصي در مورد نشست ها و همايش ها دارند كه دبير نشست بايد ضمن آگاهي به اين اهداف، التزام شرعي و تكليفي داشته باشد كه به گونه اي از نظر كمي و كيفي برنامه ها هدايت و مديريت كند تا اين اهداف محقق شوند
2) موضوع يا موضوعات اصلي: همايش براي بررسي موضوعات خاصي تشكيل شده است. ارائه چهارچوب مشخص از رئوس مطالب به ترتيب اهميت و مشخص كردن مطالب اصلي، فرعي و استطرادي و طرح پرسش هاي روشن و كليدي در مورد موضوعات مهم مربوطه كار اصلي دبير علمي نشست هاي تخصصي و يا همايش هاي بزرگ علمي است. او اخلاقا و عقلا موظف است كه بيشترين توان خود را به كار گيرد تا موضوعاتي در اين نشست مطرح شوند كه داراي خصوصيات زير باشد:
- ناظر به مهم ترين و كليدي ترين مسائل باشد
- از نوعي جامعيت و فراگيري نسبت به مسائل يك حيطه و حيطه هاي مشابه برخوردار باشد.
- طرح اين موضوعات تنش هاي معرفتي كه تبارز بيروني و ظاهري پيدا مي كند را به حداقل برساند.
- بين مسائل رابطه منطقي دقيقي بر قرار باشد
3) مخاطبان و شركت كنندگان: مخاطبان به دو دسته كلي حاضران در مجلس و نيز غايبان تقسيم مي شوند. و اين هردو دسته يك حق مشترك دارند و آن اين است كه بايد مطالب به صورت واضح در اختيارشان قرار گيرد كه مسلما حاضران به دليل حضور در مجلس زودتر به اين هدف دست مي يابند اما غايبان نيز بايد به صورت واضح و روشن و در زودترين مدت زمان ممكن به اين حقشان برسند.
آنچه به طور مشخص مربوط به معيارهاي اخلاق دبير علمي است. مربوط به حاضران در مجلس است كه اين افراد با تك تك عناصر دخيل در نشست علمي در تعامل است و موثر بر هم و متاثر از هم اند. واكنش هاي حاضران در نحوه و ميزان نگاه به عناصر اصلي نشست يعني دبير علمي و نيز كارشناسان و نحوه طرح سئوال و ادبيات رفتاري و گفتاري آن ها و نيز نوع سئوالات مطرح شده از سوي آن ها و يا سكوت وعدم سكوت آنها در هنگام ارائه مطلب و .....بر روحيه ، بيان و انسجام فكر آنها تاثير مي گذارد و چه بسا عكس العمل هاي نا هنجار تعدادي از افراد نسبت به كل مجلس يا نسبت به فرد يا افراد خاص اعم از دبير و ميهمانان باعث تغيير روند نشست يا همايش و يا برهم خوردن آن شوند لذا در اين مورد دبير علمي مسئوليت هاي سنگيني را برعهده دارد. او وظيفه دارد كه به هر نحو ممكن از به هم خوردن مجلس و يا نشست جلوگيري كند اما به گونه اي به اين وظيفه عمل نمايد كه منجر به توهين به افراد نشود و با شگردهايي، افراد مزاحم را به بيرون از مجلس هدايت كند يا بحث را به گونه اي هدايت نمايد كه آن افراد مجبور به سكوت شود.تا زمينه بهره وري معرفتي براي ديگر حاضران آماده شود. و ادبيات رفتاري و گفتاري او بايد به گونه باشد كه از او يك چهره معتدل و متخلق ارائه دهد نه كسي كه مدافع يك فرد خاص يا طيف فكري خاصي است.
و از طرف ديگر گرايش حاضران به فرد يا افراد خاص باعث نشود كه كارشناس ديگر از فرصت و آزادي لازم براي بيان نظرات برخوردار نباشد بلكه دبير علمي بايد زمينه اظهار نظر را به طور كامل براي او مهيا نمايد تا در فضاي معقول و منطقي گفتمان علمي شكل گيرد.
4) ميهمانان يا كارشناسان مدعو: كه وظيفه نظريه پردازي با ارائه مقاله يا شركت در مناظره و نشست علمي را دارند.واضح است كه در يك نشست علمي كارشناسان داراي شخصيت، شهرت، روحيات، توانايي ( از نظر علمي، قدرت بيان، تجربه ارائه مطلب و ... ) و گاهي تخصص هاي مختلف هستند. و در بسياري اوقات مخاطبان كه نقش مهمي در فضاسازي دارند، نسبت به يك فرد يا تعداد خاصي از افراد توجه ويژه و توام با احترام دارند و بعضي را نمي پذيرند و يا كمتر مي پذيرند؛ در اين مورد دبير علمي وظيفه سنگيني بر دوش دارند او علاوه بر اين كه بايد وظايف عرفي و متعارف خود را انجام دهد لازم است به يك سري بايدهايي به عنوان بايد اخلاقي يا هنجارهاي رفتاري اهتمام جدي داشته باشد. او وظيفه دارد كه از ديدگاه همه كارشناسان مدعو استفاده كند به گونه اي كه سئوالات تقدم و تاخر مطلوبي داشته باشد و هر قاچ معرفتي از موضوعات به تناسب، از فرد خاص پرسيده شود و نيز او اخلاقا موظف است كه هم در ميزان تخصيص زمان و هم در تقدم و تاخر زماني به منظور ارائه مطلب و ايجاد فرصت نظريه پردازي براي هريك از كارشناسان، از افراط و تفريط پرهيز كند. او حتي در دادن عناوين و القاب بايد جانب عدالت و تناسب را رعايت نمايد و در موارد لازم با بيان تذكرات به افراد از انحراف موضوعي و يا استفاده بيش از حد از زمان مشخص شده،جلوگيري نمايد. و در صورت بروز اختلاف بين كارشناسان در موضوعات مرتبطه به گونه اي رفتار كند كه جانب هيچ يك را نگيرد و هردو طرف به طور يكسان فرصت بيان مطلب و استدلال بر مدعاي خود را داشته باشد و تا مادامي كه آن بحث مختلف فيه ادامه بايد به هردو مجال يكساني داده شود. و در عين حال او فضا را بايد به گونه اي مديريت كند كه صحنه اختلاف به صحنه نزاع تبديل نشود. بلكه بايد علاوه بر اين كه خودش به هر دو طرف احترام قائل است بايد از توهين و بي احترامي به ديگران نيز جلوگيري نمايد و در پايان با دقت، نكات اصلي و فرعي و نيز ديدگاه ها ونظرات مشترك و موارد اختلافي نظرات را از هم جدا نمايد و جمع بندي كلي و واضح از كل مباحث ارائه كند.