در ابتداي اين نشست، آقاي جوادي طي سخناني با تأكيد بر اينكه يكي از نيازهاي ديروز، امروز و فرداي هر جامعه اخلاقيات است و بيشترين تلاش در اين زمينه در تاريخ اسلام توسط عرفا و صوفيان انجام شده است، گفت: فقط در حوزه هاي علميه قم و نجف صوفيه را متعلق به دوران بعد از صفويه مي دانند و در جايي غير از اين دو حوزه اين تفكيك به چشم نمي خورد.

 

وي افزود: با توجه به اينكه در اين تفكيك صوفيه را از عرفان جدا كرده اند بايد موضوع اين همايش "اخلاق در عرفان و تصوف" باشد. البته در زمينه هاي علمي و فكري مطالعه صوفيان جاي كار دارد اما سيره هاي مختلفي در بخش هاي فردي و اجتماعي اخلاق صوفيه مي تواند مورد مطالعه قرار گيرد.

 

در ادامه دكتر سيد حسن اسلامي نيز با اشاره به اشكالاتي كه از طرف اخلاق به عرفان در متون مختلف وارد شده است، تأكيد كرد: عرفان به اخلاق كمك هايي نيز كرده است كه از آن دست مي توان به فراهم آوردن نظريه اخلاقي از سوي عرفان اشاره كرد اين در حالي است كه وقتي به عرفان و اخلاق اشاره مي شود به اين دليل كه هر دو هنجاري هستند، به وضعيت موجود بسنده نمي كنند و هر دو مي خواهند انسان را عوض كنند.

 

وي در تعريف عرفان اظهار داشت: عرفان در پي شهود و وصول به حقيقت است و دنبال نظريه دهي نيست، عرفان نظري كه موسس آن ابن عربي است به تدريج به سوي فلسفه مي رود و تنها به بحث هاي نظري عرفان توجه دارد. عرفان عملي در پي آن است كه چگونه به حق برسيم و از اين جهت با اخلاق مشابهت هاي فراواني دارد.

 

اين استاد دانشگاه به سه تفاوت بين عرفان و اخلاق اشاره كرد و افزود: نخستين تفاوت اينكه در عرفان سخن از رابطه انسان و خداست و كمك به خلق به خاطر رسيدن به خداوند است، ولي در اخلاق هميشه پاي 2 نفر در ميان است. رعايت حق ديگران، عدالت ورزي در مورد ديگران و غيبت نكردن نمونه هايي است كه شايد بتوان گفت در اخلاقيات غير ديني كه حكم خدا نيز رعايت نمي شود اين موارد اجرا مي شود.

 

وي در تشريح دومين تفاوت ميان عرفان و اخلاق گفت: عرفان بسيار پويا است، سير ملوكي است و مسيري است كه بايد رفت و به مقصد رسيد ولي اخلاق نسبت به عرفان مقداري ايستايي دارد و مي توان گفت تنها يك سري صفات است مانند شجاعت، عدالت، راستگويي و مانند اينها كه بايد تك تك آنها بايد رعايت شود.

 

دكتر سيد حسن اسلامي افزود: سومين تفاوت ميان اخلاق و عرفان را مي توان مفاهيم و عناصر موجود در هر يك بيان كرد. با توجه به سخنان شهيد استاد مطهري مفاهيم و عناصر اخلاقي به 20 تا 30 مورد محدود مي شود و اين در حالي است كه در عرفان با مفاهيم و عناصر بسيار زيادي روبرو هستيم و به اين خاطر است كه عالمان اخلاق مانند يكديگر هستند ولي علماي عرفان با توجه به گستردگي بيشتر پس از طي طريق گزارشات متفاوتي مي دهند.

 

وي يادآور شد: عرفا خود را مقيد به اخلاق مي دانند ولي در هر حال منتقدان، عرفان را داراي سه اشكال مي دانند كه پس از بيان، هر يك را به نقد خواهيم نشست.

 

وي گفت: دومين اشكالي كه به عرفان مي گيرند بي عملي و تن دادن به وضع موجود است. حال بايد گفت كه اين موضوع در گذشته و در دوران كهن اشكال نبوده است. خيلي از اشكالات زاده يك نگاه مدرن به عالم است كه در گذشته نداشتيم. در ديرباز حقوق مردم، مشاركت در حكومت و مانند اينها وجود نداشته است و بعد از قرن 16 ميلادي اين جريانات شروع شد و پس از آن انقلاب ها شكل گرفت. اشكال اين است كه با سنجه هاي امروزي به گذشته مي رويم و آنجا را مي سنجيم.

 

دكتر سيد حسن اسلامي گفت: سومين اشكال، فرد گرايانه بودن عرفان كه در بعضي از متون به چشم مي خورد اين است كه اخلاقي كه تعليم مي دهند معمولاً فرد گرايانه است و گريز از خلق در آن وجود دارد. در بسياري از موارد عرفا عزلت را لازم دانسته اند اين در حالي است كه كساني كه مي توانستند روابط اجتماعي خوبي با مردم داشته باشند و به خوبي آنها را امر به معروف و نهي از منكر كنند از اين روابط منع نشده اند البته عارفي داريم كه با مغول ها جنگيده و عارفي هم داريم كه در حمله مغول زن و بچه را نيز رها كرده و فرار كرده است.

 

استاد قاسم جوادي در پايان گفت: همايش پيش رو در مورد عرفان نظري و عملي به صورت همزمان برگزار خواهد شد و تفكيك آنها به اين صورت و سادگي كه در بيان است مشخص نيست چون نمي توان گفت كه عرفان چيست. عرفان همان چيزي است كه در عمل عرفا و صوفيان است و قانون نوشته اي نيست و بايد ها و نبايدهاي عرفان در كتابي قيد نشده است كه عرفان نظري و عملي را از هم جدا كنيم.