نشست علمي «اخلاق متن، اخلاق بافت» به همت معاونت پژوهشي دانشگاه اديان و مذاهب، ظهر روز دوشنبه 17 آبان ماه با حضور جمعي از اعضاي هيئت علمي و دانشجويان، در سالن كنفرانس اين دانشگاه برگزار شد.
در اين نشست حجت الاسلام و المسلمين دكتر مهراب صادق نيا، عضو هيئت علمي و مدير گروه اديان ابراهيمي به عنوان سخنران به ارائه سخنراني پرداخت.
وي در آغاز سخنان خود با اشاره به اين نكته كه اخلاق دانشي است كه در پاسخ به سوال «خوب چيست و بد كدام است؟» و نيز «چه بايد كرد؟» شكل مي گيرد، گفت: پاسخ دهنده به اين پرسش گاهي متن است كه در نوع آرماني اش مي تواند متون مقدس اديان باشد و گاه نيز بافت اجتماعي است. به همين دليل است كه ما با دو اخلاق روبروييم: «اخلاق متن» كه پاسخ متون مقدس به سوالات بالا است و «اخلاق بافت» كه پاسخ بافت اجتماعي به سوالات ياد شده است. استاد صادق نيا افزود: بايد دانست كه مرز بلندي ميان اين دو مرجع وجود ندارد و گاهي بر هم تأثيرگذارند.
دكتر صادق نيا در ادامه براي هر كدام از اخلاق متن و اخلاق بافت خصوصياتي را برشمرد، از جمله اينكه اخلاق متن فرا تاريخي است، هنجارهاي ثابت و از پيش تعيين شده دارد، از تجويزهاي پيشيني اي برخوردار است، بر خلاقيت اخلاقي انسان مبتني نيست، از درون انسان نمي جوشد بلكه از بيرون آمده و انسان را ملتزم به عمل مي كند و در نهايت اينكه در اخلاق متن، داوري با يك نيروي بيروني است كه همان واضع اخلاق متن است.
سخنران اين نشست چند ويژگي را هم براي اخلاق بافت بيان كرد: اخلاق بافت كه حاصل توافق اجتماعي انسان هاست، هنجارهاي متغير و سيالي دارد كه از روزگاري به روزگار ديگر و نيز از جامعه اي به جامعه ي ديگر متفاوت مي شوند. اين اخلاق حاصل فرايند اجتماعي شدن انسان هاست و به نوعي خواست جامعه از فرد است و داوري درباره اخلاق بافت به عهده خود جامعه است. اين جامعه است كه در برابر انحرافات اخلاق كنشگران خود تصميم مي گيرد و اقدامات تنبيهي و يا ترميمي انجام مي دهد.
مدير گروه اديان ابراهيمي در رابطه با نسبت ميان اخلاق متن و اخلاق بافت گفت :به نظر الهي دانان اخلاق بافت بايد توسط اخلاق متن ساخته شود؛ ايشان معتقدند كه ارزيابي درباره اخلاق بافت به عهده اخلاق متن است، و بر اساس اين ارزيابي مي توان جوامع را به دو گونه جامعه ي بي اخلاق و با اخلاق تقسيم كرد. جامعه ي بي اخلاق يعني جامعه اي كه از اخلاق متن دور است و جامعه ي با اخلاق جامعه اي است كه مبتني بر اخلاق متن است. ايشان با اشاره به تجربه ي ديني اديان بويژه يهوديت به عنوان نخستين دين از اديان ابراهيمي، افزود كه اين نظر تا حدودي آرمان گرايانه است، چون تاريخ اديان اين را نشان مي دهد كه هيچ وقت اين آرزو برآورده نشده و اخلاق بافت بر اساس متن شكل نگرفته است.
وي با تأكيد بر اين مطلب كه ما حق نداريم با اخلاق متن يك جامعه، درباره اخلاق بافت جامعه ديگر داوري كنيم، خاطر نشان كرد: اخلاق متن و اخلاق بافت نه لزوما يكديگر را نفي مي كنند و نه لزوما تأييد، به همين دليل مي توان گفت كه گاهي ميان تجويزهاي اخلاق متن و تجويزهاي اخلاق بافت تضاد برقرار است كه در اين صورت جوامع و انسان ها سه دسته هستند: برخي انسان ها هم نوايي مي كنند، يعني هنجارهاي بافت را عمل مي كنند بي آن كه آن ها را باور كنند. اين افراد شامل غالب افراد جامعه هستند. گروهي ديگر انزوا طلب مي شوند مثل برخي گرايش هاي رهباني در اخلاق. دسته اي هم شورش مي كنند يعني هنجارهاي اجتماعي را به چالش مي كشند و تلاش مي كنند هنجارهايي را جايگزين كنند.
حجت الاسلام و المسلمين دكتر صادق نيا در پايان، با اشاره به عبارتي از شهيد مطهري درباره ي اين حديث پيامبر اكرم-صلي الله عليه و آله- :" اني بعثت لاتم مكارم الاخلاق" افزود: همانطور كه شهيد مطهري مي فرمايند، گفتن صرف اين عبارت بدون توجه به اخلاق بافت و چكونگي اجراي آن در بافت اجتماعي از هر كسي بر مي آيد و هر كس مي تواند چنين ادعايي بكند اما مهم اين است كه پيامبران تلاش كرده اند كه نشان دهند چگونه مي توان اخلاق متن را با اخلاق بافت اجتماعي هم آوا كرد.
پايان بخش اين نشست علمي پرسش و پاسخ شركت كنندگان با سخنران بود كه طي آن حجت الاسلام و المسلمين دكتر صادق نيا به برخي پرسش ها و ابهامات مطرح شده از سوي حضار به ويژه اعضاي هيئت علمي پاسخ گفت.
نقل از: سايت دانشگاه اديان و مذاهب