تحول، پروژه عمراني نيست كه آغاز و پاياني داشته باشد

گويا برخي افراد اين گونه برداشت كرده اند كه تحول در حوزه، مانند پروژه اي عمراني است كه ابتدا و انتها داشته باشد، يك روز را براي افتتاحيه و روزي را براي اختتاميه و بهره برداري از آن اختصاص دهيم، خير؛ تحول در حوزه، با توجه به ويژگي هاي انحصاري اين نهاد و سازمان علمي، معنوي، پژوهشي، آموزشي و ترويجي، يك نياز مستمر مي باشد و محدود به زمان نيست.
آنچه گذشت، گوشه اي از گفت وگوي خبرنگار مركز خبر حوزه با حجت الاسلام والمسلمين احمد واعظي، رييس دفتر تبليغات اسلامي در زمينه اقدامات تحول گرايانه اين دفتر بعد از تصدي ايشان است كه مشروح آن تقديم مي گردد.
س- با توجه به منويات رهبري در زمينه تحول، به نظر شما مهمترين مطالبات ايشان در اين بخش چيست و تحقق يافتن تحول در حوزه نيازمند چه ساز و كارهايي است؟
ج- تحول، يك امر مستمر است؛ تحول در حوزه، يك پرونده نيست تا در يك روز مشخص اين پرونده باز و روز ديگر بسته شود و در بوق و كرنا بدَميم كه تحول ايجاد كرديم، خير؛ تحول در نهادهايي مانند حوزه هاي علميه، هرگز نمي تواند پروژه اي باشد تا براي آن ابتدا و انتهايي تصور شود و برخي با اين تصور غلط، سوال كنند كه چرا در حوزه تحول انجام نگرفته است.
گويا برخي افراد اين گونه برداشت كرده اند كه تحول در حوزه، مانند پروژه اي عمراني است كه ابتدا و انتها داشته باشد، يك روز را براي افتتاحيه و روزي را براي اختتاميه و بهره برداري از آن اختصاص دهيم، خير؛ تحول در حوزه، با توجه به ويژگي هاي انحصاري اين نهاد و سازمان علمي، معنوي، پژوهشي، آموزشي و ترويجي، يك نياز مستمر مي باشد و محدود به زمان نيست.
س- به نظر شما اولين و مهمترين گام در عرصه تحقق تحول در حوزه چيست؟ براي رسيدن به اين هدف چه پيش نيازهايي لازم است؟
ج- اولين و مهمترين گام در راستاي تحقق تحول در حوزه، ايجاد باور و اعتقاد به لزوم تحول در لايه هاي مختلف حوزه است، پيش نياز تحول، خود آگاهي نسبت به لزوم تحول است؛ در حقيقت زماني بلندترين و محكمترين گام تحول در حوزه برداشته مي شود كه زعماي حوزه به اين باور برسند كه تحول يك ضرورت است، نه يك تحميل و يا درخواستي كه مي بايست انجام شود، تحول، زماني شدني است كه حوزه-هاي علميه يكپارچه به اين باور برسند كه با يك ضرورت روبرو هستند و بايد به آن رسيد.
رهبري و ساير بزرگاني كه به عنوان مصلحين حوزه، زودتر از ديگران باب سخن در زمينه تحول در حوزه را گشودند، هوشمندي محيطي و توانايي هاي انديشه اي خود در حوزه را نشان دادند كه زودتر به اين نكته واقف شدند؛ البته تحول در حوزه داراي سابقه ديرينه اي است كه حتي به قبل از زعامت امام راحل بر مي گردد، قبل از ايشان بزرگاني بودند كه با دور انديشي و خوش فهمي به لزوم بالندگي بيشتر حوزه مي انديشيدند و به فراخور زمان خود پيشنهاداتي هم داشتند.
ولي بايد به اين نكته توجه داشت، برخي تصور مي كنند صرف اين‌كه يك بزرگي درخواستي از حوزه كرده و اين درخواست نبايد بدون جواب بماند؛ بنابراين هر طور شده بايد گامي برداشته شود و كاري ولو به صورت سوري انجام گيرد، خير؛ اين گونه نيست، بايد به اين نكته رسيد كه حوزه نيازمند يك تحول است. بنابراين، تحول در حوزه يك ضرورت است.
فلسفۀ لزوم تحول در حوزه به خصلت و ذات حوزه هاي علميه كه نهادي فرهنگي، علمي و اخلاقي است بر مي گردد، حوزه نهادي است كه از درون و بيرون نيازمند تحول است، حوزه نه تنها از توليد محتواي علمي و معرفتي درون خود بايد متحول شود، بلكه در مواجهه با بيرون نيز نيازمند اين تحول است، تعميق فرهنگ ديني، دفاع و صيانت از حريم دين، تعامل با ديگر حوزه هاي دانشي، تاثيرگذاري در اخلاق و معنويت جامعه از جمله عواملي است كه حوزه بيروني را به تحول وامي دارد.
نظر به اين‌كه جامعه امروز ما بر اساس نيازهاي متفاوتي كه احساس مي كند، در حال تحولي مستمر است، بنابراين اين نهاد در كارهاي بيرون و درون خود بايد متحول باشد. به تعبير درست و دقيق رهبري، اگر حوزه دچار ايستايي شود، نمي گوييم از بين مي رود ولي اين ركود و خمودي باعث جدايي حوزه از نيازهاي روز مي گردد و آرام آرام حوزه نقش، تاثيرگذاري و كاركردهايش را از دست مي دهد.
س- برخي معتقدند در قبال درخواست هاي رهبري، حوزه عكس العمل مناسبي نشان نداده است، نظر شما چيست؟
نكته بسيار مهم اين است كه به نظر من، كساني كه مي گويند در قبال درخواست ها و رهنمودهاي رهبري، مديران حوزه عكس العمل مناسبي نشان نداده اند، قضاوت منصفانه اي ندارند.
واقعيت اين است كه از همان فرداي سخنراني رهبري در سال 86 كه بنده هم در آن جلسه حضور داشتم، شاهد بودم كه به طور جد اعضاي حاضر در جلسه احساس وظيفه كردند و وقتي خشنودي رهبري را از سخناني كه تحولگرايي در حوزه را تقويت مي كرد، مشاهده كردند، مهمترين وظيفه خود را تحقق تحول در حوزه مي دانستند، بنابراين به سرعت ستاد ارتقا تشكيل شد و كارهايي هم از سوي اين ستاد صورت گرفت.
س- با وجود اين اشتياق و احساس وظيفه، چرا اين ستاد به تعطيلي كشيده شد؟
درست است و اين ستاد تعطيل شد، اما مهمترين دليل تعطيلي آن تاسيس دبيرخانه اي به همين منظور در شوراي عالي حوزه بود؛ البته اينجا نقد هايي وجود دارد كه اگر همان «ستاد ارتقا» به كار خودش ادامه مي داد، از اين جهت كه اين ستاد بين دستگاهي بود، قطعاً تاثيرگذاري بيشتري مي توانست داشته باشد، تا اين‌كه فقط در شوراي عالي اين ستاد ايجاد شود؛ البته اين بحث حاشيه اي است وارد آن نمي شوم.
س- وضعيت فعلي حوزه را نسبت به جريان تحولگرا چگونه ارزيابي مي كنيد؟ آيا اين جريان به صورت همگاني در همه سطوح و لايه هاي حوزه جاري و ساري است و به عنوان يك دغدغه مطرح است؟
احساس مي كنم آرام آرام در حوزه نسبت به تحول، خودآگاهي در حال شكل گيري است و باورمندي آرام آرام ايجاد  مي شود، البته نمي خواهم اغراق كنم  و بگويم كه باور به لزوم تحول در حوزه، در همه ارگان ها و لايه هاي اثرگذار و سرنوشت ساز به يك اندازه رسوخ كرده، خير؛ اين اغراق آميز است، ولي حساسيت لازم ايجاد شده و تمايل به تحول به وجود آمده و بسياري درباره آن فكر مي كنند و مي انديشند و واقعيت اين است كه تحول در حوزه تا حدي دغدغه شده است.
البته، تحول امري زود بازده نيست و تحول به ويژه در جايگاهي مانند حوزه، كه داراي زير ساخت هاي مستحكم و  سنتي است، نمي تواند عجولانه باشد، تحول عجولانه نه مُيسر است و نه به صلاح حوزه مي باشد.
در حوزه اي كه بيش از هزار سال قدمت دارد و برخي از سنت ها در آن رسوخ كرده و زير ساخت هايي را بوجود آورده، تحول عجولانه ميسر نيست و شما نمي توانيد خيلي زود اين حوزه را متحول كنيد؛ از سوي ديگر به صلاح حوزه نيست، چه بسا بسياري از محسناتي كه نهاد دير پاي حوزه سنتي بر اساس آن محسنات ماندگار شده و اسباب عمق و اثر بخشي حوزه را فراهم كرده، با كارهاي عجولانه از بين برود؛ بنابراين مسئله تحول و نحوه تحقق آن در حوزه، امر خطيري است و كساني كه خيلي عجولانه خواستار تحول هستند، بايد متوجه اين نكات باشند.
س- چند سالي از بيانات رهبري در زمينه تحول گذشته است، آيا شما نشانه هايي مبني بر تحقق تحول در دراز مدت را مي بينيد؟ آينده حوزه را نسبت به اين مسئله چگونه ارزيابي مي كنيد؟
نسبت به آينده حوزه از وجوهي خوش بين و از وجوهي نگران هستم. از جهاتي به نظر مي رسد اَمارات و نشانه هاي تحول به خوبي خودنمايي مي كند و زمينه هايش به وجود آمده و از وجوهي اسباب نگراني وجود دارد. به عنوان نمونه، احساس مي كنم از حيث آموزشي و پژوهشي، افق هايي كه در حوزه گشوده مي شود مبارك است،  در همين دو سال نهادهاي آموزشي حوزوي مانند دانشگاه باقرالعلوم(ع) و موسسه امام رضا(ع) سعي كردند با ايجاد رشته ها و گرايش هاي مورد نياز جامعه، فضلايي كارآمدتر از گذشته را تربيت كرده و به نظام اسلامي تحويل دهند مثلاً دانشگاه باقرالعلوم(ع) رشته هايي چون سياستگذاري فرهنگي، رشته فرهنگ و ارتباطات و مديريت فرهنگي در سطح دكتري را برگزار كرده و در موسسه امام رضا(ع) براي اولين بار فقه سياسي و عرفان هاي اجتماعي تاسيس شد اين مسئله نشان دهنده پويايي در فضاي آموزشي حوزه است.
البته در برخي جنبه ها نگراني وجود دارد، به عنوان مثال رشد زياد موسسات پژوهشي و آموزشي كه مجال هايي را براي خدمت رساني و اشتغال طلاب فراهم مي¬كند باعث كم شدن ارتباط مستقيم روحانيت با مردم شده است كه در آينده، خطرناك است و اين مسئله مي بايست مديريت شود.
تحول در حوزه نبايد به اين آسيب ها منجر شود و بايد ناظر به كاركردهاي سنتي، تحول را مديريت نمود.
س- جناب عالي به عنوان رييس دفتر تبليغات اسلامي حوزه، در دوران تصدي خود، در مسير تحول حوزه چه تعاملي با نهادهاي حوزوي مانند شوراي عالي داشته و داريد؟
دفتر تبليغات اسلامي حوزه، جايي نبوده كه در راستاي منويات رهبري حركت نكرده باشد و تازه از سال 86 بخواهد در مسير منويات رهبري قرار بگيرد، بلكه پايه و مايه حركت اين دفتر منويات رهبري است و اساس آن بر پايه ولايت فقيه و منويات ولايت است، از اين جهت نماد روشن فكري در حوزه مي باشد كه پيشقراول صف شكني ها و افق گشايي ها در حوزه است. اين دفتر در طي چند سال اخير سعي كرده در افق هاي جديدي كه رهبري بيان كردند حركت كند، در مدت 6 ماه تصدي بنده نيز اين روند با قوت و قدرت همچنان ادامه دارد.
س- مهمترين برنامه هاي تحولگراي اين دفتر را تشريح كنيد.
يكي از برنامه هاي تحولگراي دفتر تبليغات اسلامي ورود به عرصه بين المللي است، تربيت مبلغ براي خارج از كشور در دستور كار جدي قرار گرفته است، در اين زمينه از ميان متقاضيان حوزوي، 300 طلبه مسلط به زبان گزينش شده و طي دوره هايي براي اعزام به خارج آماده مي شوند.
توليد محتوا براي خارج از كشور نيز از اهميت بسياري برخوردار است، بنابراين با كمك موسسه« الحضارۀ» وابسته به جامعۀ المصطفي العالميه برخي تاليفات حوزويان به عربي ترجمه و در بازار خارج منتشر مي گردد.
گام بعدي توليدات به حسب ذائقه، ظرفيت و نيازهاي خارج از كشور است كه در اين زمينه نيز دفتر تبليغات اسلامي حوزه بنا دارد سرمايه گذاري خوبي انجام دهد.
يكي از ايده هاي بنده در اين زمينه تربيت مبلغان مسلط به زبان براي ورود در عرصه هاي مجازي و پاسخ گويي به سوالات و شبهات در شبكه هاي ماهواره اي است، در اين زمينه بدون اعزام طلاب و هزينه اي اضافي براي حضور در خارج از كشور، در داخل به تبليغ مكتب اهل بيت (ع) مي پردازند، اين روش منجر به ارتقاي تجربه طلاب در عرصه هاي بين المللي و بالا رفتن قدرت مباحثه و مناظرات علمي در مجامع بين المللي مي شود.
البته حوزه بين الملل محدود به تربيت مبلغ نيست و بايد نيروهايي براي تدريس در دانشگاه هاي خارج از كشور به زبان هاي مختلف تربيت شوند تا با حضور در مجامع علمي، همايش ها و كنفرانس ها از تشيع و نظام اسلامي دفاع كنند.
يكي ديگر از اقدامات دفتر تبليغات، تلاش براي ارتقاي بينش سياسي طلاب نسبت به تاريخ معاصر ايران و جريان شناسي سياسي است، متاسفانه امروز نهادي در حوزه متكفل اين مسئله مهم نيست؛ بنابراين دفتر تبليغات اسلامي حوزه در نظر دارد در گام اول دورهاي آموزشي كوتاه مدت و ميان مدت در مدارس و حوزه هاي علميه برگزار كند تا طلاب با جريان شناسي و تاريخ معاصر بيشتر آشنا شوند، در مراحل بعد تاسيس رشته هاي سطح 3 و 4 تاريخ معاصر و جريان شناسي و انجام كارهاي آموزشي و تحقيقاتي در اين زمينه از ديگر برنامه هاي اين دفتر است.