سيد محمود علايي طالقاني در ۱۵ اسفند ماه سال ۱۲۸۹ در دهكدهٔ گليرد بدنيا آمد. گليرد يكي از دهات طالقان است. ايشان اولين فرزند پسر خانواده بود. وقتي به سن پنج سالگي رسيد او را به مكتب خانه گليرد نزد ملا سيد تقي اوزاني فرستادند. او در سال اول، خواندن قرآن را آموخت. در سال دوم، كتاب "موش و گربه" اثر عبيد زاكاني را شروع كرد.
سيد محمود در سن هفت سالگي سواد خواندن و نوشتن را كامل آموخت. در همان سن پدرش تصميم گرفت به تهران مهاجرت كنند و به خانه‌اي كوچك در محلهٔ قنات آباد رفت. وقتي به سن ده سالگي رسيد، بنا به درخواست پدر براي تكميل علوم ديني به شهر مقدس قم رفت. پدر دربارهٔ سيد محمود به آيت الله حاج شيخ حائري سفارش كرد. سيد محمود در ابتدا به مدرسه رضويه رفت و سپس وارد مدرسه فيضيه شد. در سال ۱۳۱۰ پدر ايشان مريض شدند و دارفاني را وداع گفتند. در همان سال به نجف اشرف رفت و از اساتيد معروف بهره برد و پس از شش سال از عالم بزرگ آيت الله اصفهاني اجازهٔ اجتهاد گرفت و به ايران بازگشت. او به قم رفت و از آيت الله حائري اجازه اجتهاد و از آيت الله مرغشي اجازهٔ حديث گرفت.
سپس جلساتي براي عده‌اي از جوانان تشكيل داد. او در آن سال‌ها از طرفي به ادامهٔ تحصيل پرداخت و از طرفي مشغول آموزش به جوانان شد. به اين ترتيب رسماً وارد مبارزه با رژيم و براي اولين بار توسط مأموران رضا خان دستگير و به شش ماه حبس محكوم شد. در سال ۱۳۲۰ بود كه كانون اسلام را در خيابان اميريه تشكيل داد و در همين سال مجله‌اي به نام دانش‌آموز نيز براي اولين بار از سوي روحانيت انتشار يافت.
آقاي طالقاني در سال ۱۳۲۷ رسماً امام جماعت مسجد هدايت شد(مسجد هدايت ابتدا مقبرهٔ خاندان هدايت بود). بعد از سال ۱۳۳۲، اعضاي انجمن اسلامي مهندسان و نمازگزاران پول تهيه و مسجد را بازسازي كردند. از همان سال اول تفسير قرآن آقاي طالقاني در آن مسجد شروع شد.در مسجد هدايت علاوه بر جلسه تفسير و صحبت‌هاي آقاي طالقاني، محل ديدار دانشجويان هم بود. آنها به مناسبت‌هاي مختلف در مسجد جمع مي‌شدند و به صحبت‌هاي آقاي طالقاني گوش مي‌دادند.
در سال ۱۳۳۸، آقاي طالقاني به همراه عده‌اي از دوستان، به نمايندگي از آيت الله بروجردي براي رساندن پيام به ايشان به شيخ شلتون، شخي دانشگاه الازهرا و مفتي مصر به آن كشور رفت. هدف از آن سفر، نزديكي بيشتر با علماي شيعه و اهل تسنن بود. چند سال بعد آقاي طالقاني براي شركت در كنفرانس ديگري به همراه عده‌اي ديگر به بيت المقدس مسافرت كرد.
يكي از كارهاي مهمي كه آقاي طالقاني در سال ۱۳۴۰ انجام داد حضور در هيأت مؤسس نهضت آزادي ايران بود. مهندس بازرگان و دكتر يدالله سحابي اعضاء نهضت آزادي را تشكيل مي‌دادند.
آقاي طالقاني در مسجد هدايت به همراه آقاي مطهري به تحليل مسايل اجتماعي و افشاگري كارهاي رژيم مي‌پرداخت. اعلاميه‌هاي معروف آيت‌الله طالقاني معروف به ديكتاتور خون مي‌ريزد در صدها نسخه انتشار يافت و بعدها برايش پرونده‌اي شد كه او را به ده سال زندان محكوم كردند. آقاي طالقاني پس از گذشت پنج سال از مدت محكوميت در روز نهم آبان سال ۱۳۴۶ از زندان قصر آزاد شدند. بعد از بسته شدن مسجد هدايت آقاي طالقاني به مبارزات مخفي پرداخت و بار ديگر در سال ۱۳۴۹ شور و حال عجيبي به مسجد هدايت دادند. سپس او را دستگير كردند و او را با هواپيما به زاهدان تبعيد كردند و به همراه مأموري به زابل رفت.
آقاي طالقاني در روزهاي آخر سال ۱۳۵۶، بدترين دوران زندان خود را گذراند.سپس در هشتم آبان‌ماه سال ۱۳۵۷ آزاد شد. يكي از مهمترين نظرات آقاي طالقاني بعد از انقلاب طرح مسأله شوراها بود. اولين نماز جمعه تهران به امامت ايشان در ۵ مرداد ماه در دانشگاه تهران برگزار شد و سپس ايشان به عنوان نمايندهٔ مردم در مجلس خبرگان انتخاب شد و عاقبت در ۱۹ شهريور سال ۱۳۵۸ از دنيا رفت.
زندگي آيت الله طالقاني سراسر مبارزه در راه عدالت خواهي آرمانهاي بزرگ و اهداف بشر دوستانه و حمايت از مظلوم است.در روزهايي كه محاكمۀ دكتر مصدق شروع شده بود آيت الله طالقاني به خاطر سخنراني و حمايت از ايشان دستگير و زنداني شدند .
سالشمار زندگي آيت‌الله طالقاني
۱۲۸۹ (۱۵ اسفند): تولد در روستاي گليرد، طالقان
۱۲۹۴: ورود به مكتبخانه روستاي گليرد
۱۲۹۸: هجرت به تهران و سكونت در محلهٔ قنات آباد
۱۳۰۰: تحصيل در مدارس رضويه و فيضيه قم
۱۳۱۰: فوت پدر
۱۳۱۰: هجرت به نجف اشرف و ادامهٔ تحصيل نزد علماي بزرگ نجف
۱۳۱۶: كسب درجهٔ اجتهاد از آيت‌الله اصفهاني و آيت‌الله حائري در قم
۱۳۱۶: اقامت در تهران، آغاز تدريس در مدرسهٔ سپهسالار (شهيدمرتضي مطهري) و ازدواج در همين سال.
۱۳۱۸: آغاز مبارزه عليه حكومت طاغوت، دستگيري و حبس به مدت شش ماه.
۱۳۲۰: تشكيل كانون اسلام، انتشار مجلهٔ دانش‌آموز، همكاري با گروه‌هاي مبارز.
۱۳۲۷: آغاز فعاليت در مسجد هدايت (پايگاه مبارزان) و امام جماعت شدن در آن مسجد.
۱۳۳۰: همكاري و حمايت از گروه‌هاي مختلف مبارز مثل «جبههٔ ملي» و «فدائيان اسلام»
۱۳۳۴: پيوستن به نهضت مقاومت ملي
۱۳۳۶: پناه دادن به تحت تعقيب قرار گرفتگان گروه «فداييان اسلام» و زنداني شدن در همين رابطه
۱۳۳۸: مسافرت به مصر به نمايندگي از طرف آيت‌الله بروجردي و رساندن پيام ايشان به شيخ شلتوت كه شيخ دانشگاه الازهر و مفتي مصر بود، شركت در كنگرهٔ اسلامي دارالتقريب قاهره، ملاقات با جمال‌عبدالناصر.
۱۳۳۹: تشكيل جلسات به منظور افشار و تحليل مسائل اجتماعلي كشور به همراه آيت‌الله مرتضي مطهري.
۱۳۴۰: سفر به بيت‌المقدس به منظور شركت در برنامهٔ مؤتر الاسلامي، آشنا شدن با مشكلات و رنج‌هاي مردم آواره و ستمديده فلسطين.
۱۳۴۰: تأسيس نهضت آزادي به همراه مهندس بازرگان، دكتر سحابي و …
۱۳۴۱: (۳ بهمن) بازداشت توسط مأموران شاه در منزل
۱۳۴۲: شركت در قيام مردمي پانزدهم خرداد، انتشار اعلاميهٔ معروف و مهيج و افشا كنندهٔ «ديكتار خون مي‌ريزد!» دستگيري مجدد ايشان.
۱۳۴۶: (۹ آبان) آزادي از زندان
۱۳۵۰: تبعيد به زابل و بافت به مدت يك سال و نيم به علت حمايت از مردم فلسطين.
۱۳۵۴: لو رفتن توسط افراد گروهك سازمان مجاهدين، دستگيري مجدد ايشان.
۱۳۵۷: (۸ آبان) آزادي از زندان قصر
۱۳۵۷؛ سازماندهي و راه‌اندازي راهپيمايي ميليوني تاسوعا و عاشورا، عضويت در شوراي انقلاب
۱۳۵۸: (۵ مرداد) منصوب شدن به عنوان اولين امام جمعه تهران از طرف امام خميني و خواندن اولين نماز جمعه در دانشگاه تهران.
۱۳۵۸: (۱۶ مرداد) انتخاب شدن به عنوان نمايندهٔ مجلس خبرگان از سوي مردم تهران
۱۳۵۸: (۱۹ شهريور) پس از سال‌ها مبارزه، تبعيد و زنداني شدن از زمين خاكي به ديار باقي شتافت.
آثار آيت الله طالقاني
1. مهدويت و آينده بشر
2. طرح نظام جمهوري اسلامي
3. درس هايي از قرآن
4. شهادت و عاشورا
5. حج
6. چند مقاله
7. جهاد و شهادت
8. توحيد از نظر اسلام
9. ترجمه و شرح نهج البلاغه
10. تبيين رسالت براي قيام به قسط
11. پرتوي از قرآن
12. به سوي خدا برويم
13. گفتارها در زمنيه دين
14. اسلام و مالكيت در مقايسه با نظام هاي اقتصادي غرب
15. از آزادي تا شهادت