در مسالك و ديگر آثار، اين معنا را به روشني مي­بينيم. شهيد ثاني علماي زيادي را درك كرده بود؛ هم با علماي اهل سنت حشر و نشر داشته است و هم با علماي شيعه در جبل عامل و دمشق و بغداد به خصوص حلّه و هم در نجف و كربلا معاشرت داشته است. او عالمان بسياري و اساتيد متنوعي از نظر سليقه فتوايي و تنوع مذهبي ديده است. در خيلي از فتاواي شهيد ثاني رد پاي شهيد اول را مي­بينيم. از بزرگ­ترين عالمان تأثير گذار علامه و محقق و شهيد اول و فخر المحققين در تفكر شهيد ثاني بوده­اند.

مهم­ترين ويژگي كتاب فقهي توجه به نكات و ظرافت­هاي استدلال فقهي است. بعضي گمان مي­كنند امتياز كتاب فقهي به كثرت مسائل فقهي است. بعضي تصور مي­كنند امتياز يك كتاب فقهي به كثرت نقل اقوال است. بعضي رواني و اختصار را بيان مي­كنند. كتاب شرح لمعه امتيازهاي گوناگوني دارد، مهم­ترين ويژگي كه منشأ توجه به اين كتاب شده است توجه به نكات ظريف استدلال فقهي است. ممكن است دليلي براي يك مطلب اقامه شود و نكاتي داشته باشد، اين­كه يك فقيه به كدام نكته از نكات اين روايت استناد كند و به كدام نكته از نكات استدلال توجه كند نشان دهنده مهارت فقيه در فقه است و چنين فقهي تربيت كننده است. لذا علماي ما نه تنها به شرح لمعه شهيد ثاني توجه داشتند معتقد بودند در پرورش بنيه فقاهتي طلبه اثر دارد. كتاب مكاسب هم به همين دليل جاي­گاه ويژه دارد. جواهر كتاب فقهي قوي است. جواهر همه مطالب را آورده است، ولي امتياز شيخ انصاري اين است كه نكات اثر گذار در استنباط حكم فقهي را آورده است، لذا كتاب مكاسب مجتهدپرورتر از جواهر است. اين نكته در شرح لمعه نيز نكته جاذبي است. بعد از مرحوم شهيد كتاب­هاي ارزنده اي نوشته شده، ولي كتابي كه ادبيات قوي و مطالب فراوان در جمل مختصر و توجه به نكات ظريف و لازم در طريق استنباط داشته باشد تا كنون نيامده است. خود ما هم دنبال متني ساده تر از لمعه بوديم، ولي عملاً ديديم كساني كه لمعه را كم خوانده­اند به تدريج آثار اين كم خواندن در مراحل علمي بعدي نمودار شده است و آن بنيه اي كه بايد پيدا كنند نيافته­اند. شرح لمعه را بايد خواند اگر در حوزه­هاي علميه شرايع را مي­خواندند لمعه قوي تر است.

خود مسئله توجه شهيد ثاني به اين چند مسئله نماز جمعه در زمان غيبت و اصرار بر وجوب تعييني آن مسئله مهمي است كه نشان دهنده نظر صائب فقهي است كه ما هم در نوشته­هاي خود اين مطلب را تأييد كرده ايم. در رساله اي كه نوشتيم نظر ايشان را صائب دانسته ام. درباره اختيارات ولي فقيه در عصر غيبت به خصوص مسئله اجراي حدود و تعزيرات كه معلوم مي­شود شهيد ثاني قائل به اختيارات حكومتي براي فقيه در عصر غيبت بوده است. اين دو نظر را مي­توان شاهدي بر حريت فكري و جولان فكري شهيد ثاني دانست. دوره شهيد ثاني دوره جهش در فقه و اصول نبوده است، ولي دوره فقهي شهيد ثاني زمينه را براي جهش در دوره بعد مخصوصاً دوره صاحب وافيه كه به تدريج جهش در اصول و فقه شروع مي­شود و مرحوم وحيد بهبهاني مي­آيد و جهش بزرگ صورت مي­گيرد. آنچه توانايي مدرسه اصولي شيعي در برابر جريان­هاي جمود و اخباري گري را بالا برد قطعاً شهيد ثاني و محقق ثاني بودند.

ما متون اخلاقي گران­قدري از علما داريم كه اي كاش اين متون اخلاقي ترويج مي­شد. از جمله كتاب­هايي كه پيش از شهيد ثاني در باب اخلاق نوشته شده است كتاب ورّام، مكارم الاخلاق مرحوم طبرسي كتاب­هاي سيد ابن طاووس كه چند كتاب اخلاقي نظير محاسبۀ النفس و كشف المهجۀالي ثمرۀ المحجه مي­باشد. اين كتاب­هاي اخلاقي كه از علماي قبل به دست ما رسيده است و ما با ثروت كتاب­هاي معنوي سازنده و اثرگذار مواجه­ايم كه كتاب­هايي بودند كه قبل از شهيد ثاني نوشته شده است. وجه تمايز كتاب منيۀ المريد شهيد ثاني با كتاب­هاي پيشين، توجه ايشان به تربيت طالبان و علماي دين بوده است و اين­كه اين كتاب مخصوص اين قشر نوشته است. دو نكته در اين مورد وجود دارد: يكي اين­كه تحلّي به اخلاق براي عالمان دين واجب تر و اولاست و بيش از آنچه به تربيت عالمان مردم اهتمام ورزيده مي­شود به عالمان دين بايد تربيت اهتمام ورزيد. نكته ديگر اين است كه براي تربيت علما به مفاهيم اخلاقي ويژه اي احتياج داريم كه غير از مفاهيم تربيت عمومي است. اين كتاب اين امتياز را دارد و هنوز كتابي به جامعيت منيۀ المريد در باب اخلاقيات دانش آموختن نگاشته نشده است و با احترام به شأن علمي شهيد ثاني هنوز در اين زمينه جاي كار وجود دارد.

شهيدين بيشترين تأثير را از مدرسه حلّه يافته­اند. اگر مدرسه جبل عامل را تداومي از مدرسه حلّه بدانيم گزاف نگفته ايم. ابن زهره حلبي و قاضي ابن برّاج اثر پذيرفته حوزه بغداد هستند بعد از اين دوره علماي لبناني و شامي همه اثر پذيرفته از مدرسه حله هستند. هم شيوه استدلال و شيوه تعريف و تدوينشان و آثارشان اثر پذيرفته از ابن ادريس محقق علامه حلي و فخرالمحققين و بيشترين اثر را علامه و فخر المحققين در علماي حله داشته­اند.