به گزارش روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی که از سوی پژوهشکده اسلام تمدنی و مرکز تخصصی آخوند خراسانی و با ارائه محمد سهیلی پژوهشگر علوم انسانی و اسلامی و معاون طرح و برنامه سازمان علمی فرهنگی آستان قدس رضوی با محوریت «شبکه نیاز در حوزه علوم اسلامی» برگزار شد.
حجت الاسلام و المسلمین مجتبی الهی خراسانی، رییس میز تخصصی توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی و عضو هیئت علمی مرکز آخوند خراسانی و دکتر محمد مسعود سعیدی، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به عنوان ناقدان این ایده در این نشست حضور داشتند.
سهیلی در ابتدا گفت: با وجود گسترش سریع دامنه نیازهای جامعه ایرانی در سال‌های اخیر علوم اسلامی نتوانسته‌اند نسبت به این نیازها واکنش پاسخ مناسبی داشته باشند. لذا لازم است تا درک و دریافت دقیقی از نیازهای پیش روی علوم اسلامی در دهه‌های اخیر مشخص و چگونگی ارتباط علوم اسلامی با این نیازها بیان شده و فاصله این دو حوزه کاهش یابد.
وی افزود: پرسش بنیادی این پژوهش شناسایی و بررسی نقاط تماس علوم اسلامی با نیازهای فراروی علوم اسلامی بوده است. هدف غایی پژوهش نیز ترسیم و تدوین شبکه‌ای از نیازهای فراروی علوم اسلامی است. بر اساس ارائه پژوهشگر این پژوهش از نوع اسنادی بوده و از روش تحلیل کیفی و تکنیک تحلیل مضمون و یا تماتیک استفاده شده است.
وی خاطرنشان کرد: در این پژوهش اسناد فرادستی موجود متنوع با رویکرد تلفیقی مورد بررسی قرار گرفته و با تحلیل تمام این متون تمام نیازها مورد جمه‌بندی قرار گرفت. در این مجموعه اسناد ملی، پیمایش‌های ملی، طرح و پروژه‌های مطالعاتی و سیاست‌های کلان مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت و در مجموع ۹۶ سند بررسی شده است.
به گفته سهیلی در این پژوهش کارکردگرایی پارسنونز در نظر گرفته شده است که به تعادل حیاتی اعتقاد دارد. بر اساس مدل کارکردگرایی پارسونز هر نظامی در هر سطحی برای آن که بقا یابد باید چهار نیاز را برآورده کند.
وی در ادامه چهار نیاز اصلی را برای هر نظام معرفی کرد که عبارتند از: تطبیقُ، دست‌یابی به هدف، یکپارچگی و سکون یا نگه‌داشت الگو.
پژوهشگر چهار نیاز طرح شده را با نیازهای یافته شده در اسناد بالادستی تطبیق نموده است و پس از آن به ترسیم نمودارهای شبکه نیازها مبتنی بر کدگذاری‌های صورت گرفته نموده است. همچنین بنا بر ارائه پژوهشگر برای تعیین نقاط تماس شبکه نیازها با حوزه‌های علوم اسلامی از مستندات گستره علوم اسلامی که از دل مقالات تخصصی این علوم اسلامی استخراج شده است بهره برده شده است.
سهلی نتیجه گرفت: مستندات جامع و کاملی برای تبیین دامنه اثرگذاری علوم اسلامی در اختیار نیست. و رویکرد تحقیق را نمی‌توان صرفا به حوزه علوم اسلامی محدود کرد و باید علوم انسانی هم مد نظر قرار گیرد. سومین نکته آن که علوم اسلامی و مسائل ان‌ها معطوف به نیاز به نظر نمی‌رسد و لازم است تا رشته‌های حوزه علوم اسلامی مبتنی بر نیازهای واقعی و موجود بازتعریف گردند. پژوهش نشان می‌دهد که مواجهه علوم اسلامی با نیازها نوعی کارکردگرایی را به وجود می‌اورد که این کارکردگرایی می‌تواند صورت جدیدی از علوم اسلامی را به وجود آورد. آخرین نکته نیز این که کاربردی شدن علوم اسلامی مستلزم ایجاد واسطه‌ای میان دانش و کاربرد دانش است که به واسطه فناوری محقق می‌گردد. این مهم در حوزه علوم اسلامی با شکل‌گیری مفهوم فناوری‌های فرهنگی امکان‌پذیر خواهد بود.
در ادامه این کرسی علمی حجت‌الاسلام و المسلمین الهی خراسانی نکاتی را در نقد این کار طرح و گفت: از جمله نقدهای طرح شده توسط ایشان این نکته بود که پژوهش جاری بیشتر مبتنی بر نیازهای نظام اسلامی بوده است و کمتر به نیازهای جامعه توجه کرده است. سهم زیاد اسناد ملی نشان می‌دهد که پروژه معطوف به نیازهای ملی بوده است. بر این اساس در نتیجه پژوهش نیز بیشتر شاهد همان عبارات موجود در اسناد فرادستی هستیم. عدم تنوع در اسناد مورد مطالعه از ضعف‌های این پژوهش محسوب می‌گردد. از دیگر نقدهای طرح شده به مستندات گسترده علوم اسلامی و نحوه گزینش و استخراج آن‌ها بوده است. نقد دیگر حجت‌الاسلام و المسلمین الهی نسبت وزن نیازهای به دست امده با حوزه‌های گزینش شده از هر یک از علوم اسلامی بود که مشخص نگردید بر اساس چه منطقی این وزن دهی انجام شده است؟
محمد مسعود سعیدی نیز در ادامه به طرح دیدگاه‌های پرداخت و بیان داشت: در این طرح ابهام در برخی مفاهیم و عدم ارائه تعاریف عملیاتی وجود دارد. همچنین نسبت به مفهوم «نقطه تماس» که در پژوهش به کار رفته است نقدهایی وارد است.
نقد دیگر سعیدی مربوط به محدود کردن نیازها بود بر این اساس وی پیشنهاد اصلاح پرسش‌های پژوهش را طرح نمود بدین معنی که به جای دسته‌بندی نیازهای مردم و حاکمیت بهتر آن است که مشخص گردد برآورده شدن کدام نیازها اساسا به علوم اسلامی مرتبط است؟
همچنین سعیدی نقدهایی را به ادبیات نظری پژوهش از جمله روش تماتیک وارد دانسته و پیشنهاد کرد: در ادبیات به کار رفته از ادبیات نظری اصلی استفاده شده و از واژگان ترجمه شده استفاده کمتری شود تا از خطار جلوگیری شود.
در پایان سهیلی ضمن تشکر از ناقدان پاسخ‌هایی به نقدهای وارد شده ارائه کرد و مسائلی چون محدودیت منابع و زمان را از جمله مشکلات پیش روی تحقیق دانست.