به گزارش روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، حجت الاسلام والمسلمین مصطفی اسکندری، مدرس حوزه علمیه مشهد، عضو شورای علمی فقه و اجتهاد دفتر تبلیغات اسلامی در هجدهمین نشست تخصصی حلقه مطالعاتی حدیث شناسی مقارن با موضوع «شناخت ظرفیت جامعه هدف؛ پاشنه فهم سنت» که در مرکز تخصصی آخوندخراسانی برگزار شد، اظهار داشت: فهم صحیح پیامی که ادعای ماندگاری دارد به واسطه ی چند نکته است: ۱٫ پیام آورنده ۲٫ پیام گیرنده ۳٫ شرایط انتقال پیام۴٫ شرایط القای پیام. در فضای صدور حدیث دو نکته متقابل وجود دارد که در پس ۱۴ قرن برای فهم حدیث مشکل ساز بوده است. از یک طرف حوزه مسئولیت حدیث پر دامنه است و ما را به مصطلح قضایای حقیقیه می رساند، و از طرف دیگر بستر وجود و ظهور و پیدایش احادیث، قضیه خارجیه است. حال چگونه از دل این احادیث قضایای حقیقیه ای استخراج کنیم که برای همه افراد در همه زمان ها باشد.
وی افزود: در واقع بحث روی این متمرکز است که آیا قضایای حقیقی با قضایای خارجیه قابل جمع هستند؟ و البته این سوال در زمان پیامبر(ص) نیز مطرح بوده است که آیا مسائل بیان شده توسط ایشان توسعه دارد یا تضییق دارد.
این استاد حوزه بیان کرد: پیدایش مسأله قضایای خارجیه و حقیقیه جدید است، اما فقها در گذشته از آن با عنوان دیگری تعبیر می کرده اند مانند این که در حدیث آمده بود” قضیه فی واقعه” و آن را قضیه خارجیه می دانستند و از آن برداشت عمومیت نمی کردند.
وی خاطرنشان کرد: حکم، با اینکه “قضیه فی الواقعه” است و مورد خاص و شخص خاص است ولی می توان به قضایای حقیقیه برگرداند و عمومیت را فهمید. اصولیون در گزاره ها ی شرعی مبحث قضایای حقیقیه و خارجی را در بحث تشریع و جعل احکام مطرح، و به سبب چنین طرح بحثی ما را به اشتباه انداخته اند. به این صورت که می گویند حدیث هم به نحوی حاکی از جعل است و این حدیث اگر گزاره ی خارجیه باشد دیگر قابل جمع با حقیقیه نیست.
و حال آنکه بحث اصولیون اصلا ناظر به حدیث نیست بلکه ناظر به مقام ثبوت هست. و مسأله را این طور مطرح می کنند که در مقام جعل، موضوع چیست؟ آیا موضوع کل است و لو الان موجود نباشد و یا موضوع موجودین بالفعل است و لو این که در لسان دلیل به یک نحو خاص ذکر شده باشد.
حجت الاسلام والمسلین اسکندری گفت: فقها در عرصه حدیث، قضایای خارجیه و حقیقیه را استنساخ کرده اند؛ گرچه حضور پر رنگ این مفهوم را باید پذیرفت، اما این نحو از استنساخ مناسب نمی باشد. به این معنا که این دو قضیه قابل جمع نمی باشد. احادیثی که در مقام تشریع حکم هستند در واقع حکایت از جعل می کنند. و در حل بعضی معضلات حدیثی باید دو پهلو بودن مقام اثبات و حکایت را بپذیریم تا بتوانیم از دل آن تشریع مستمر را به دست بیاوریم.
وی اذعان داشت: بحث قضایای خارجیه و حقیقیه در علم اصول مربوط به مقام جعل است و هیچ کسی از مقام اثبات و فعلیت بحث نکرده است و اگر بحثی باشد اشتباهی در آن رخ داده است. اشتباه به این شکل است که حل معضل فهم حدیث مبتنی بر این بحث است که این حدیث، قضیه حقیقی یا قضیه خارجیه است. بعد روی می آورند به یک طرف که فقط خارجیه است و یا فقط حقیقیه است؛ و اشکال اینجا پیش می آید که اگر قضیه خارجیه باشد دیگر نمی تواند حقیقیه باشد؛ دیگر قابل توسعه نیست. به اضافه این مسأله که در فهم قضیه حقیقیه و خارجیه در اصول اشتباه رخ داده است. اصل قضیه حقیقیه و خارجیه در منطق بحث می شود. تعریف محقق نائینی کاملا متفاوت از تعریف ملاهادی سبزواری است. از نظر ملا هادی سبزواری افراد قضیه حقیقیه باید در یک جایی موجود باشند تمام شاکله قضیه مربوط به خارج است نه ذهن . ولی مرحوم نائینی می گوید اصلا افراد قضیه حقیقه وجودی ندارند نه اینکه این می توانسته وجودی داشته باشد والان موجود نشده باشد.
مدرس حوزه علمیه مشهد تصریح کرد: برای فهم درست حدیث باید به معنای ملا هادی سبزواری( منطقیون) در مورد قضیه حقیقیه و خارجیه بر گردیم و گرنه با تعریف محقق نائینی به مشکل برمی خوریم. حکم در ” قضیه فی واقعه” به جهت خاص بودنش قابل تعمیم نیست اما با توجه به نگاهی که ما ارائه می دهیم امکان تعمیم وجود دارد.
به عنوان مثال قضیه خارجیه ای داریم” علیک بهذا الجالس” اصطلاحا خارجیه است ولی واضح است که حقیقیه در آن پنهان است. با ظواهر این گزاره در صدد بیان مهم بودن شخص هستند و این درحالی است که این شخص وصفی دارد که آن وصف مهم است.
بسیاری از احادیث این گونه حل می شود که ظاهر حدیث خارجیه است ولی خارجیه نیست بلکه حقیقیه است و یک چشمه کار در تأویل، موعظه های ائمه و یا اذکار امام پیدا می شود. که آیا پیامی دارد و از روح دیگری حکایت می کند یا نه خاص است و هیچ نکته ای ندارد. با قضایای خارجیه و حقیقیه، تقیه کاملا تفسیر می شود. بستر تقیه بستر صدور قضیه ی خارجیه ای است که برای حقیقیه است.
حجت الاسلام و المسلمین اسکندری نتیجه گرفت: در انتقال حدیث باید به ظرفیت افراد توجه شود. این ظرفیت ها عبارت است از: ۱٫ ظرفیت ذهنی به معنای آستانه تحمل فرد از حیث روانی نه عملی. حدیث از یک زاویه خارجیه است چرا که به فرد خاصی گفته شده است. اما در آن یک مطلب کلی نهفته است. از تقابل و اجتماع دو قضیه خارجیه در کنار هم عنوان بدست می آید و عنوان یک قضیه حقیقیه است. به طور مثال پاسخ های امام به زراره و عمران متفاوت بوده است. بدلیل اینکه ظرفیت این دو فرد از حیث تحمل اجتماعی متفاوت بوده است. پاسخ اما به عمران به شکل قضیه خارجیه بوده است اما می توان آن را به صورت قضیه حقیقیه تفسیر کرد. البته اگر بخواهیم قضیه خارجیه را بصورت قضیه حقیقه در نظر بگیریم باید ملاک و شاهدی داشته باشیم داشتن شاهد شرط است. ۲٫ ظرفیت علمی ۳٫ ظرفیت اجتماعی۴٫ ظرفیت دینی.