وفات كريمه اهل بيت (ع)

در تواريخ آمده است كه مأمون عباسى در سال دويست هجرى قمرى، حضرت امام رضا (ع) را از مدينه به مرو طلبيد و آن حضرت به دنبال اين جريان، از مدينه به سوى مرو آمدند. خواهر آن حضرت فاطمه معصومه در سال دويست و يك به خاطر اشتياق ملاقات برادرش از مدينه به جانب مرو حركت كرد و چون به ساوه رسيد، بيمار شد. در اين هنگام پرسش كرد كه از اينجا تا قم چه مقدار مسافت است؟ گفتند: ده فرسخ. حضرت، خادم خود را فرمود كه مرا به جانب قم ببر و بدين ترتيب، خادم، حضرت معصومه را به قم آورده و د رمنزل موسى بن خزرج بن سعد فرود آورد.

مطلبى كه از اين نقل، استفاده مى‏شود اين است كه قم از آن زمان، شهرى بوده كه به علاقه و ولايت اهل بيت رسول الله (ص) شناخته شده بود و اين اسم، براى حضرت معصومه، كه تمام گذشته عمر خود را در مدينه، سپرى كرده بود، يك مركز آشنا به شمار مى‏آمده است، ولى در اينكه چطور موسى بن خزرج راشناخته و بر او وارد شده‏اند، اجمالى است و ممكن است كه درساوه، راجع به افراد سرشناس و بسيار محترم قم تحقيق شده باشد و او را معرفى كرده باشند يا آنكه بعد از ورود به قم، پرسش كرده باشند و با معرفى مردم قم و ساكنان آن و شناختى كه از موسى بن خزرج براى بانوى اسلام، حاصل گرديده، بر او وارد شده باشند.

البته نقل ديگرى در اين مورد است كه زمينه اين سؤال را بكلى منتفى مى‏سازد و بعضى از بزرگان آن را صحيح‏تر از نقل اول مى‏دانند و آن اين است كه چون خبر نزول اجلال حضرت معصومه به ساوه، به گوش آل سعد رسيد، همگى متفق شدند كه به قصد تشرف به حضور آن بانوى يگانه، بيرون روند و از وى درخواست نمايند كه به قم تشريف بياورد.

موسى بن خزرج براين امر، تقدم جست. همينكه به خدمت حضرت معصومه رسيد، مهار ناقه آن حضرت را گرفت و كشيد تا وارد قم ساخت و آن سيده جليله را در خانه خود فرود آورد و جا داد و مدت شانزده يا هفده روز همچنان باقى بودند و آنگاه از دنيا رفتند. پس او را غسل داده، كفن نمودند و نماز بر بدن مقدسش خواندند، و در زمين بابلان كه ملك خود موسى بن خزرج بود، و اكنون روضه منوره آن حضرت است، به خاك سپرده و دفن كردند، و سقفى از بوريا بر قبر شريفش بنا نمودند، و همچنان بود تا زينب، دختر حضرت جواد (ع) قبه‏اى بر آن قبر شريف بنا كرد .7

و نقل شده است كه محمد بن حسن بن وليد گفته: چون فاطمه، وفات يافت، او را غسل داده و كفن كردندو جنازه را به سوى بابلان حركت دادند، آنگاه آن حضرت را كنار سردابى كه براى وى حفر كرده بودند گذاشتند و آل سعد با هم به گفتگو پرداختند كه چه كسى داخل سرداب شود و جنازه آن حضرت را دفن نمايد، بعد از گفتگوها رأى آنان بر اين قرار گرفت كه پير مرد كهنسال «قادر» نام، كه خادم خود آنان بود و مرد صالحى به شمار مى‏رفت، متصدى دفن شود.

از اين رو از پى او فرستادند كه ناگهان ديدند دو نفر سوار، كه دهان خود را با لگام بسته بودند، با شتاب بسيار، از جانب ريگزار، پيدا شدند و چون نزديك جنازه رسيدند پياده شده، بر آن مخدره، نماز خواندند، داخل سرداب شده و آن بدن مطهر را دفن كردند و آنگاه بيرون آمده، سوار شدند و رفتند و هيچ كس نفهميد كه آنان چه كسانى بودند. 8

شايان ذكر است كه اين جريان، اصلاً قابل استبعاد نيست زيرا شواهد بسيارى در كتب اخبار و تاريخ و سيره و معجزات دارد كه ما به بعضى از آنها اشاره مى‏كنيم:

1- سلمان فارسى در مداين از دنيا رفت و در آن هنگام، امام اميرالمؤمنين (ع) در مدينه بودند، ولى براى دفن سلمان از مدينه - با تصرف الهى خود و به اذن الله سبحانه - به مداين آمدند و پس از انجام مراسم دفن او را به مدينه بازگشتند. 9

2- شطيطه: زن با ايمان نيشابورى در نيشابور از دنيا رفت و حضرت موسى بن جعفر (ع) از مدينه طيبه بر حسب وعده‏اى كه از پيش داده بودند، براى نماز بر جنازه او به نيشابور آمدند؛ در حالى كه بر شتر سوار بودند و چون از امر او فارغ شدند، سوار بر شتر خود شده، به طرف بيابان برگشتند و به ابو على بن راشد فرمودند: سلام مرا به ياران خود برسان و به آنان بگو: من و ساير امامان، ناچاريم كه بر جنازه شما حاضر شويم، در هر شهرى كه باشيد. پس در كار خودتان، از خدا بترسيد.10

3- در جريان دفن حضرت سيدالشهدا (ع) از مسلمات است كه حضرت امام زين العابدين از زندان كوفه به صحنه كربلا آمد و تجهيزات بدن مبارك پدر بزرگوار خود را انجام داد.

بارى، بر حسب ظاهر و به مقتضاى اين اخبار و روايات، خصوصاً جمله اخير، از جريان شطيطه، مى‏توان حدس زد كه آن دو بزرگوار، دو امام معصوم از خاندان حضرت معصومه، مثلاحضرت موسى بن جعفر (ع) و حضرت رضا (ع) بوده‏اند كه براى دفن بدن مطهر حضرت معصومه (س) آمده اقدام به دفن آن پيكره تقوا فرموده‏اند. و چه كسى به تجهيزات فاطمه معصومه سزاوارتر از آن دو بزرگوار مى‏باشد!

قابل ذكر است كه گاهى شنيده مى‏شد كه حضرت معصومه (س) به عزم ديار برادرشان از مدينه سمت توس حركت كرد و در قم خبر شهادت حضرت رضا (ع) را شنيد و در آنجا بيمار شد و بالاخره از دنيا رفت .

ولى اين مطلب، خلاف تحقيق است؛ چنانكه روايت سعد بن سعد از حضرت رضا (ع) بر اين مطلب دلالت ظاهر دارد كه حضرت معصومه پيش از حضرت رضا از دنيا رفته‏اند، زيرا در آن روايت، سعد مى‏گويد: من از امام رضا (ع) راجع به زيارت فاطمه دختر موسى بن جعفر پرسش كردم. 11

اين سؤال حاكى از آن است كه در زمان پرسش، حضرت معصومه از دنيا رفته بودند و مرقد و مضجع وى معلوم بوده است .

مرحوم محقق بزرگ، ميرزاى قمى (اعلى الله مقامه) در جواب سؤالى كه از وى راجع به اين موضوع شده، به همين روايت، تمسك كرده‏اند، و صورت سؤال و جواب اين است:

سؤال: از عيون اخبار الرضا حديثى نقل شده است كه راوى گفت: سألت ابا الحسن الرضا عن زيارة فاطمة بنت موسى بن جعفر بقم: و آنچه در زبان روضه خوانهامشهور است، آنست كه حضرت معصومه از مدينه به اراده ديدن برادر بزرگوار خود، بيرون آمدند. وقتى كه به قم رسيدند، خبر شهيد شدن آن حضرت در توس به او رسيد،در قم چند روزى مكث نموده و وفات كردند وجه جمع، چگونه است؟

جواب: آخوند ملا محمد باقر (ره) در بحار، دو حديث بلكه سه حديث از حضرت امام رضا (ع) نقل كرده كه دلالت مى‏كنند بر اينكه در حيات آنحضرت، فاطمه بنت موسى بن جعفر (ع) در قم مدفون شده بود، و خلاف آن را نقل نكرده است .12

علاوه بر اين، تاريخ شهادت حضرت رضا (ع) مضبوط و در دست است و آن بر حسب نقل مورخان،آخر ماه صفر سال 203 هجرى قمرى است و سال مسافرت آن بزرگوار به توس سال دويست از هجرت بوده است و حضرت معصومه (س) بر حسب نقل، در پس مسافرت برادرشان و به تصريح بعضى از اهل تاريخ، در سال 201 هجرى، به عزم ديدار وى حركت كرده‏اند. بنابراين وفات آن مخدره حدود دو سال قبل از شهادت حضرت رضا (ع) واقع شده است .

و نمى‏دانيم كه چگونه اين جريان بعكس، اشتهار پيدا كرده است. اينجا اين نكته را ياد آور مى‏شويم كه خوبست خطبا و وعاظ محترم در نقل مطالب، مداقه نموده و مطالب را هر چه بيشتر مستند، ذكر كنند و نكند كه يك مطلب خلاف، در طى قرون و اعصارى به وسيله منبر و اهل آن ترويج شود.

پى نوشتها:

بانوى ملكوت ،كريمى جهرمى