در اين اثر، تحولات عميقي كه بين مذاهب شيعه و اهل سنت از قرن پنجم تا هفتم هجري و اختلافات مذهبي آنان، مورد تجزيه و تحليل تاريخي، سياسي و اجتماعي قرار گرفته است. نويسنده، نخست كلياتي از مفهوم دين، مذهب، فرقه، كيش، تاريخ، علم الاجتماع و موقعيت فرق و مذاهب ارائه كرده است. سپس پيشينه اي تاريخي از شكل گيري فرقه هاي مختلف در مذاهب اسلامي و مناقشات و اختلافات آنان مطرح كرده است. آنگاه به بررسي فراز و نشيب هاي حوادث سياسي و اجتماعي ايران در طول دوران مختلف حكومت هاي شكل گرفته در ايران تا قبل از حمله مغول و تأثير حوادث اجتماعي و سياسي بر اختلافات فرقه اي و مذهبي پرداخته است. و عوامل تفرقه و اختلافات ميان مسلمانان و چگونگي شكل گيري نخستين فرق اسلامي و مواضع سياسي و مذهبي آنان مورد بحث و بررسي قرار گرفته است. در ادامه مواضع خوارج و شيعيان، به عنوان بزرگترين معارضان خلافت اموي و عباسي در مقايسه با مواضع آشتي جويانه ناشي از انفعال اهل سنت كه غالباً زير پرچم دستگاه خلافت گرد آمده بودند مورد تجزيه و تحليل و موشكافي قرار گرفته و اثبات شده است كه به دنبال بالا گرفتن تكاپوي خوارج و نفوذ جريانات شيعي و فرهنگ هاي غير اسلامي در بطن حاكميت سياسي - مذهبي اهل سنت، سرانجام جريان بنيادگرا و ستيزه جوي فرقه حنبلي، به منظور دفاع از حاكميت سياسي و مذهبي اهل سنت با كنار گذاردن گفتمان هاي آشتي جويانه حاكميت اهل سنت، سياست مقابله و برخورد شديد با معارضان نهاد حاكميت اهل تسنن (خلافت) را دنبال كرد. نويسنده، همچنين نشان داده است كه چگونه اختلاف شكل گرفته در بطن حكومت اسلامي از همان ابتدا به متن تمدن اسلامي يعني قرآن و حديث و سرانجام تاريخ نگاري نيز نفوذ يافت. پيروان هر يك از جريانات يا فرقه هاي سياسي_ مذهبي با تكيه بر علوم فوق ادعاهاي خود را پيش برده اند. در فصل سوم ضمن سخن از چگونگي استقرار و اعتلاي سياسي-مذهبي جريانات شيعي در قرن چهارم هجري دلايل و روندهاي مربوط به اين رويداد شگرف كه با حاكميت يافتن آل بويه به اوج خود رسيد، در بخشي فشرده مورد توجه قرار گرفته و نشان داده است كه در اين ايام مقارن با تكامل چهارچوب هاي فقهي - كلامي تشيع اماميه، به عنوان يكي از مذاهب شيعي، و مصادره به مطلوب آموزه هاي معتزله از سوي جريانات سياسي - مذهبي فوق، علما و انديشمندان مذاهب تسنن نيز در واكنش انفعالي به منظور مقابله با نفوذ يافتن همه جانبه جريانات فكري- مذهبي تشيع بنيان گذاري كلام و الهياتي مستقل از گفتمان و كلام آشتي جويانه معتزله را تعقيب و دنبال نمودند. در همين بخش از كتاب، نويسنده، به موج جديد تعصبات فرقه اي در سطح جهان اسلام در قرن پنجم تا هفتم هجري اشاره كرده و چگونگي شكل گيري جريانات سياسي و مذهبي وابسته به اهل سنت و نفوذ روزافزون اين فرقه ها و مذاهب شيعي و حاكميت هاي سياسي متأثر از آنها را توصيف نموده و ظهور مكاتب اشعري، ماتريدي و صوفيه و تحولات صورت گرفته و به هم خوردن بعضي از معادلات سياسي و اجتماعي براثر مناقشات فرقه اي و مذهبي در ايران در اين دوران مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. نگارنده، بر اين باور است كه تمامي مناقشات فرقه اي و مذهبي در طول قرون پنجم تا هفتم هجري كه بخشي مهم از اين اختلافات در ميان علماي شيعه و اهل سنت صورت گرفته است. در مجموع به نفع شيعيان تمام شده و باعث گسترش تفكرات شيعي در ايران و پيشي گرفتن شيعه و اعتقادات شيعي نسبت به اهل سنت شده است. وي اين دوران را دوران سرنوشت ساز براي تحولات سياسي و مذهبي تاريخ ايران زمين توصيف كرده كه همراه با سقوط سلطنت عباسيان بوده است. نويسنده، همچنين نشان داده است كه چگونه امام الحرمين جويني و خواجه نصيرالدين طوسي با رهايي از نفوذ اسماعيليان نزاري در راستاي تحولات مورد بحث، ميراث فكري- سياسي شاگردان مكتب امام الحرمين جويني را به سود تشيع اماميه وارد منظومه فكري خود و شاگردانش نمود.