به گزارش پایگاه خبری دفتر تبلیغات اسلامی(
تبلیغ نیوز)، «رشد اخلاقی» یک زمینۀ مطالعاتی است که حدود سه ربع قرن از آغاز آن گذشته است. این دانش به تبیین و تحلیل چگونگی پیدایش و رشد مقوله اخلاق، رفتارها و خصائص اخلاقی و میزان نقش و تأثیر ساحتهای سهگانۀ شناخت، هیجان و رفتار در شکلدهی و درونیسازی اخلاقیات در انسان میپردازد و فروید با طرح مفاهیمی نظیر همانند سازی کودک با والدین، اضطراب اختگی، مکانیسم های دفاعی و برخی مفاهیم دیگر سنگ بنای برخی از نظریات مهم رشد اخلاقی را ایجاد کرد و بعدها با مطالعات پیاژه و موضوع قضاوتهای اخلاقی کودکان توسعه یافت و به شاخههای گوناگونی تبدیل شد.
یکی از پروژههای تحقیقی گروه تربیتِ پژوهشکده اخلاق و معنویت، «بررسی تحلیلی و انتقادی رشد اخلاقی در سه نظریه شناختی- اجتماعی بندورا، اسناد و پردازش اطّلاعات اجتماعی» است که حجتالاسلام والمسلمین مهدی فصیحی رامندی آن را در قالب کتابی با عنوان «رشد اخلاقی» به سامان رسانده است. مصاحبه زیر حاصل گفتوگو با این پژوهشگر حوزوی میباشد:
رشد اخلاقی در یک تعریف کلی به چه معناست؟
رشد اخلاقی در حقیقت یک حوزه دانشی میان رشته ای است که در دو دانش روانشناسی رشد و علم اخلاق دنبال می شود. روانشناسی رشد یکی از بخشهای بسیار مهم روانشناسی در کنار روانشناسی شخصیّت، اجتماعی و دیگر حوزه های روانشناسی است. در روانشناسی رشد، به اهداف، سازوکار و مراحل تحول انسان از کودکی تا بزرگسالی پرداخته می شود. این رشد شامل تحول روانی و جسمی می شود، اما دانش دیگر دانش اخلاق است. اخلاق به فضایل، رذایل منشی، درستی و نادرستی رفتارها، عواطف و درک اخلاقی انسان می پردازد. حال ترکیب این دو عنوان یعنی روانشناسی رشد و اخلاق حوزه میانرشتهای روانشناسی اخلاق را شکل میدهد. بنابراین روانشناسی اخلاق یا به تعبیر دقیقتر روانشناسی رشد اخلاقی به معنای دانش مطالعه تحول درک و کنش اخلاقی و فرآیندهای حاکم بر این تحول از کودکی تا بزرگسالی می باشد.
کتاب «رشد اخلاقی» در صدد پاسخ به چه پرسش یا پرسشهایی است؟
بنابر تعریف مذکور میتوان گفت که این کتاب به طور کلی به مدل مطالعه تحول اخلاقی و فرآیندهای حاکم بر آن در سه نظریه نسبتاً جدید شناختی، اجتماعی، اسناد و پردازش اطلاعات اجتماعی می پردازد. پرسشهای فرعی که در کتاب بدان توجه شده عبارتند از اینکه هرکدام از این سه نظریه چه تعریفی از اخلاق دارند و رویکرد نظری آنها به اخلاق در انسان چیست؟ مقصد رشد اخلاقی در هرکدام از این نظریات کدام است؟ این نظریات سهگانه چه توصیفی از مکانیسم تحول و رشد در زمینه اخلاق ارائه میدهند؟ مراحل یا سیر تحول اخلاقی را چگونه ترسیم میکنند؟ برای بهبود و تسهیل روند تحول اخلاقی چه توصیههای تربیتی دارند و چه آوردهای را برای نظام تعلیم و تربیت ارائه می کنند؟ و در نهایت اینکه دیدگاه اسلام راجع به اصلیترین مفاهیم این نظریات چیست و چه نقدهایی را می توان به این دیدگاهها متوجه کرد؟
* لطفاً درباره روش اجرای این پروژه توضیحات بیشتری ارائه فرمایید؟
تحقیق حاضر به لحاظ رویکرد روشی، یک تحقیق مروری با رویکرد توصیفی- تحلیلی است. اما در زمینه روش تحلیل از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده کرده است. باید خاطرنشان شود که در زمینه تحلیل صرفاً به تحلیلهای شخصی نگارنده اکتفا نشده و اکثر مباحث به صورت گفتوگوی گروهی متمرکز پیش رفته است.
* به نظر شما اهمیت این بحث تا چه حد می باشد که یکی از پروژههای پژوهشکده اخلاق و معنویت بدان اختصاص یافته است؟
این پروژه برای گروه تربیت اخلاقی انجام شده و اولین و مستقیمترین اهمیت آن به تربیت اخلاقی بازمیگردد. شکی نیست که تزکیه و تهذیب نفس یکی از اصلیترین اهداف ادیان به خصوص دین اسلام است. برگردان امروزی این دو واژه، همان تربیت اخلاقی است. اما تربیت اخلاقی به شدت نیازمند شناخت روان و فرآیندهای روانی انسان است. به یک معنا شاید یکی از اصلیترین زیرساختهای تربیت اخلاقی و معنوی انسان، توصیف مراحل تحول اخلاقی و معنوی اوست؛ بنابراین، اهمیت این قبیل آثار را شاید نیاز باشد در اهمیت دین و کارویژه آن جستوجو کرد.
* در این پژوهش بحث اصلی حول چه محورهایی است؟
همان طور که در پرسشهای فرعی گفته شد، محورهای کتاب به ترتیب عبارتند از: توصیف عام نظریهها، گزارش دقیقی از تعریفی که این نظریات از اخلاق ارائه می دهند، توصیف دقیق مراحل یا روند تحول و سازوکاری که هر نظریه در زمینه حرکت از مراحل ابتدایی تا مراحل فرجام این تحول اخلاقی ارائه میدهد و در بخش آخر نیز پیوستی از دیدگاه اسلامی پیرامون اصلیترین مفاهیم نظریه و نقد و بررسی آن ارائه شده است.
* این کتاب در چند بخش یا فصل تنظیم شده است؟
این کتاب در چهار بخش اصلی تنظیم شده است؛ بخش اول درآمدی کلان و دورنمایی کلی از سیر نظریات رشد اخلاقی در غرب ارائه می دهد. در بخش دوم نظریه شناختی اجتماعی بندورا -که یک نظریه شناختی و رفتاری است- طرح و بررسی می شود. در بخش سوم نظریه اسناد -که در اساس یک نظریه روانشناسی اجتماعی است و به جستوجوی انسانها از علل وقوع پدیدههای اجتماعی پیرامونشان میپردازد- طرح و نقد شده است و در بخش پایانی نیز رشد اخلاقی از منظر پردازش اطلاعات اجتماعی طرح و بررسی میشود که در حقیقت امتداد امروزین نظریه شناختی پیاژه است.
* حجم این کتاب چه مقدار است و فکر میکنید چه زمانی به چاپ برسد؟
حاصل این تحقیقات حدود 400 صفحه شده و امیدوارم تا پایان سال 1401 مراحل چاپ و نشر را بگذراند و در اختیار علاقهمندان قرار گیرد.