به گزارش پایگاه خبری دفتر تبلیغات اسلامی (
تبلیغ نیوز )، در صدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه به دست مرحوم آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی در نشستی با خانم‌ها الهام خاضعی‌نیا، معاون پژوهش مؤسسه آموزش عالی معصومیه خواهران و ریحانه حقانی، معاون پژوهش جامعه الزهرا(س) درباره وضعیت حوزه‌های خواهران به گفت‌وگو نشسته‌ایم که بخش اول این نشست را در ادامه می‌خوانید
حوزه خواهران در قالب یک نهاد مذهبی، پدیده‌ای نوپا در تاریخ حوزه محسوب می‌شود، آیا قبل از تشکیل آن به صورت یک نهاد، فعالیتی از سوی بانون طلبه وجود داشته است، به عبارت دیگر مقداری درباره پیشینه فعالیت حوزوی بانوان توضیح دهید؟
خانم خاضعی‌نیا: از اینکه بانوان را در گفت‌وگوهای مرتبط با صدمین سال تاسیس حوزه مشارکت دادید قدردانی می‌کنم؛ به نظر بنده اگر مقداری در تاریخ به عقب برگردیم پیشینه فعالیت‌های دینی و حوزوی بانوان به دوره صدر اسلام بازگشت دارد؛ حضرت زهرا(س) پیشگام در علم و به تعبیری عالمه بودند و در مورد حضرت زینب(س) هم تعابیر عالمه و فهیمه و عقیله را سراغ داریم همچنین حضرت معصومه(س) کلاس‌های دینی برپا می‌کردند. در دوره معاصر هم همواره در کنار عالمان دینی مرد، زنانی را شاهد هستیم که یا متعلق به بیت آنان یا منتسب و یا شاگرد بزرگان بودند و از محضر آنها کسب علم می‌کردند و واسطه میان علما و بانون جامعه بودند. نمونه اخیر در این زمینه هم بانو مجتهده امین بودند که صاحب تفسیر قرآن هستند.
گرچه فعالیت سازمانی حوزه خواهران به دوره بعد از انقلاب برمی‌گردد ولی قبل از انقلاب هم مراکزی وجود داشتند که بانوان در آنجا مشغول آموختن معارف دینی بودند؛ از جمله مکتب توحید که بعد از انقلاب به دستور حضرت امام(ره) به جامعة الزهرا تبدیل شد و بیشتر استادان خبره و وزنه‌های حوزه خواهران متعلق به همین مکتب توحید بودند که بانو مجتهده گلگیری از جمله این افراد هستند. البته جامعه الزهرا چون در قم تشکیل شده بود و همه بانوان امکان دسترسی به آن را نداشتند، بنابراین مؤسسه آموزش عالی معصومیه خواهران برای پوشش دادن بیشتر به بانوان در کنار جامعه الزهرا تشکیل شد. در ابتدا فقط کسانی می‌توانستند از حوزه خواهران بهر‌ه‌مند شوند که به نحوی منتسب به خانواده طلاب باشند مثلا همسر، خواهر، مادر و یا وابستگان نزدیک یک طلبه باشند.
باز چون متقاضی برای تحصیل در حوزه خواهران بیشتر از امکانات ایجاد شده بود، مرکز مدیریت حوزه خواهران توسط آیت‌الله شرعی تاسیس شد تا مدارس علمیه در تمام استان‌ها ایجاد شود و امروز قریب به ۵۰۰ مدرسه علمیه خواهران در سراسر کشور فعالیت دارند و در مقاطع سطح دو، سه و چهار مشغول تحصیل هستند.
خانم حقانی: بنده سخن را با فرمایشی از مقام معظم رهبری آغاز می‌کنم، ایشان فرمودند داشتن دانشمندان اسلامی و مبلغان خوش‌فکر از میان بانوان برای جامعه اسلامی از چند جهت ضروری است و این مهم که همت مردان صاحب همتی آن را آغاز کرده است اینک به محصول رسیده و باید این حرکت جدی گرفته شده و قدر آن دانسته شود.
قبل از اینکه نظام اسلامی مستقر شود در کنار حوزه برادران، مکتبخانههای کوچکی هم برای بانوان وجود داشت که زیر نظر عالمان بزرگی اداره می‌شد؛ مثلا در شیراز آیت‌الله دستغیب و در اصفهان آیت‌الله اشرفی اصفهانی یا آیت‌الله سیدحسن مکی در آبادان، آیت‌الله بهشتی، آیت‌الله قدوسی و آیت‌الله شرعی در قم دغدغه چنین مراکزی را داشتند و مکاتبی چون عصمتیه و مکتب رقیه، الزهرای اطهر در تهران، فاطمیه فسا و مکتب کوثر کاشان در فاصله سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۶ فعالیت حوزوی داشتند که سابقه فعالیت آنها حدود ۵۰ سال است. در سال ۱۳۵۴، عصمتیه سمنان شکل گرفت، مکتب توحید در قم هم سال ۱۳۵۴ ایجاد شد؛ مکتب حضرت علی(ع)، مکتب الزاهرا(س) و قدسیه و ...هم توسط علما و خیرین شکل گرفته و اداره می‌شدند.
البته برخی اساتید (که همه آنها مرد بودند) روی خوشی برای تدریس نشان نمی‌دادند و سبک آنها هم همان سبک حوزه برادران بود و بنده در یکی از همین مکاتب در تهران مشغول تحصیل بودم. ما در تهران، استاد خانم نداشتیم و به قم هم که آمدیم فقط استاد فن بیان ما خانم بود.
اداره این مکاتب چطور بود و هزینه‌های آنها چگونه تامین می‌شد؟
خانم حقانی: به سبک سنتی اداره و یکسری دروس حوزه برادران تدریس می‌شد و هزینه‌های آن هم عمدتا توسط خیرین تامین می‌شد. بعد از پیروزی انقلاب، امام(ره) تحولی بنیادین ایجاد کردند؛ امام نگاه ویژه‌ای به زنان و جایگاه آنها داشتند که شامل نقش خانوادگی، سیاسی، اجتماعی، علمی و دینی بود. امام حتی در برخی موارد حضور بانوان در برخی مراتب علمی را واجب می‌دانند از جمله فرموده‌اند اگر زنان نباشند فلان فعالیت اجتماعی شکل نمی‌گیرد. امام زن را فقط منحصر به خانه‌داری نمی‌دانستند و معتقد بودند زن باید کنشگری سیاسی و اجتماعی و علمی داشته باشد.
امام(ره) با توجه به تقاضای زیاد بانوان زمینه را با تاسیس جامعه الزهرا(س) برای تحصیل آنان فراهم کردند که کار ساده‌ای نبود؛ ببینید امروز که چهار دهه از انقلاب می‌گذرد هنوز زنان نمی‌توانند در برخی مراکز علمی عضویت داشته باشند و این را با ۴۰ سال پیش مقایسه کنید. هنوز بانوان را در سایت اندیشوران حوزه نمی‌پذیرند و جنسیت مرد جزء اولین شرایط ثبت نام است.
از طریق مدیریت حوزه پیگیری هم کرده‌اید تا این محدودیت رفع شود؟
خانم حقانی: بله از طریق آیت‌الله اعرافی و معاون پژوهش حوزه یعنی آقای مقیمی حاجی پیگیری کردیم ولی اظهار بی‌اطلاعی کردند و نمی‌دانستند که چنین چیزی وجود دارد. ببینید در یک مورد اینقدر ساده چنین مشکلاتی وجود دارد چه رسد به چهل سال قبل که امام اقدام به تاسیس الزهرا کردند و این نهاد در سال ۱۳۶۳ در قم تاسیس شد.
جامعه الزهرا (س) با رویکرد داخلی و پوشش علمی بانوان کشور تاسیس شد؟
خانم حقانی: خیر، امام هم رویکرد ملی و هم بینالمللی داشتند لذا مکاتب قبل از انقلاب تجمیع شدند و یک هیئت مؤسس برای آن ایجاد شد؛ از سال ۱۳۶۳ تا ۱۳۸۰ هیئت مؤسسه منحل و هیئت امنا تشکیل شد. در سال ۱۳۷۵، درخواستی مطرح شد که مدارس حوزه خواهران در سراسر کشور ایجاد شود.
خانم خاضعی‌نیا در بحث پیشینه فعالیت حوزوی بانوان به تربیت کسانی چون مجتهده امین اشاره داشتید؛ معمولا ما ایرانی‌ها وقتی کارهای فردی می‌کنیم درصد موفقیت‌مان بیشتر است ولی وقتی سازمانی و گروهی کار می‌کنیم گرفتار آفات مختلفی می‌شویم، برخی معتقدند در گذشته بدون کار تشکیلاتی اثرگذاری حوزه علمیه روی مردم بیشتر بود ولی الان با وجود تشکیلات گسترده و تربیت مبلغان زیاد زن و مرد، اثرگذاری حوزه نسبت به هزینه‌ای که صرف شده و زمانی که گذشته راضی کننده نیست، است دیدگاه شما چیست؟
خانم خاضعی‌نیا: قبول ندارم الان تاثیرگذاری کمتر است بلکه انتظارت بالاتر رفته است. مثلا در زمان شیخ انصاری، همسر ایشان یکسری امور مرتبط با بانوان را برعهده داشت ولی امروز هزاران طلبه مسلط به مسائل دینی تربیت شده‌اند که حداقل اثرگذاری آنها بر روی فرزندان و خانواده خودشان است. البته ما طلاب فعالی داریم که جلسات زنانه تشکیل می‌دهند و فعالیت‌های مختلف تبلیغی و دینی هم دارند ولی همین مقدار هم قطعا در تربیت فرزندانشان مؤثر است.
زنان نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند ولی تربیت نیم دیگری از جامعه را هم برعهده دارند و همین که شاهد اقبال نسل جدید بعد از انقلاب به حوزه بوده‌ایم هم عمدتا ناشی از تربیت مادرانی است که فرزندان آنها به این عرصه علاقه‌مند شده‌اند. بنابراین این موضوع را قبول ندارم ضمن اینکه بانوان حوزوی در کنار تبلیغ به کارهای تالیفی و پژوهشی هم روآورده‌اند و نیازهای جامعه در این عرصه هم تا حدودی برطرف شده است.
حوزه خواهران اهدافی در ابتدای تاسیس داشته است، فکر می‌کنید چقدر به اهداف مدنظر رسیده است؟
خانم خاضعی‌نیا: بانوان در مقطع انقلاب و با خودباوری که امام(ره) برای آنها ایجاد کردند خوش درخشیدند و در عرصه‌هایی از مردان پیشی هم گرفتند و قطعا لازم بود در عرصه علمی هم به جایگاه شایسته خودشان برسند و یکی از عرصه‌های علمی هم حوزه علوم اسلامی و انسانی است ضمن اینکه اساسا موضوعات زن و خانواده اعم از احکام شرعی و فقهی نیازمند زنان عالمه و مجتهده‌ای است که به آن موضوعات بپردازند به خصوص اینکه ما با گفتمان‌های رقیبی در داخل و خارج روبرو بودیم بنابراین تاسیس و گسترش حوزه خواهران امر ضروری و لازمی بود.
خانم حقانی: اجازه دهید مقداری از بحث خانم خاضعی نیا را تکمیل کنم؛ ایشان اشاره به بانو امین داشتند ولی مادر سیدرضی و سیدمرتضی، دختر شیخ طوسی، دختر ملامحمدتقی مجلسی هم جزء زنان پیشگام در علوم حوزه بودند. درباره شخصیت بانوامین هم که متولد ۱۲۶۵ هجری شمسی بودند گفته شد حتی برخی از عالمان مرد از جمله آیت‌الله مرعشی نجفی و علامه جعفری از ایشان اجازه اجتهاد گرفته‌اند و این عجیب و جالب است. ایشان آثار متعددی هم تالیف کرده است از جمله نفحات الرحمانیه، روش خوشبختی، اربعین هاشمیه و تفسیر مخزن العرفان که تفسیر وی کتاب بسیار جالبی است که گفت‌وگو درباره ایشان بحث مفصلی لازم است.
در مورد اهداف، شورای سیاستگذاری حوزه خواهران با هدف ایجاد هماهنگی، رشد و شکوفایی و انسجام در سیاستگذاری و برنامه‌های حوزه‌های خواهران تشکیل و در سال ۱۳۹۷ سیاست‌ها تعیین شد و در سال ۱۳۹۸سیاست‌ها مورد بازنگری قرار گرفت و تقریظ مقام معظم رهبری را هم داشت و آقا از ما مطالبه داشتند تا اثرگذاری فعالیت‌ها در قالب ماموریت‌های شکل گرفته در اساسنامه بیشتر شود. در این راستا نظامات مختلف آموزشی و پژوهشی نوشته شد و ما نظامات پژوهشی را از سال ۱۳۹۲ در حوزه خواهران ایجاد کردیم و الان در قالب نظام تعلیم و تربیت و آموزشی و فرهنگی در حال فعالیت است.
الان نگاه جامعه الزهرا به مباحث، بینالمللی است یا بیشتر نگاه داخلی دارید؟ همچنین آیا تقسیم کاری بین حوزه خواهران و جامعه الزهرا داریم؟
خانم حقانی: هر دو نگاه و رویکرد وجود دارد. الان در کنار طلاب ایرانی ما از ۸۰ کشور دنیا در جامعه الزهرا طلبه داریم. البته از هر ملیت ممکن است چند نفر باشند. در مورد تقسیم کار هم باید گفت تقسیم کار نشده و در آموزش هم تفاوتی وجود ندارد.
قطعا یکی از اهداف شما تربیت مبلغ و پژوهشگر برای عرصه بینالمللی بوده است، فارغ از جایگاه حقوقی شما به عنوان معاون پژوهش الزهرا چقدر در این زمینه موفق بوده‌اید؟
خانم حقانی: تربیت مبلغ زبان‌دان از اهداف معاونت فرهنگی جامعه الزهرا(س) است و با جدیت آن را دنبال می‌کند، یا تربیت استاد برای برنامه‌های علمی در خارج کشور و ترویج متون دینی به زبان‌های دیگر هم از کارهایی است که توسط معاونت پژوهش جامعه الزهرا انجام شده و می‌شود و ما الان با استفاده از ظرفیت علمی خود دانش‌پژوهان، برخی متون دینی را ترجمه کرده‌ایم. در کشورهای همسایه و حتی برخی کشورهای اروپایی مانند آلمان، کانادا و ... کسانی مدارس و حوزه‌های علمیه را اداره می‌کنند که دانش‌آموخته این نهاد هستند و مثلا در هندوستان چند هزار نفر توسط طلاب ما در حال آموزش‌دیدن هستند، ولی اینکه به وضع مطلوب رسیده‌ایم یا خیر، طبیعتا خیر و باید فراتر از این سطح تلاش کنیم.