به گزارش پایگاه خبری دفتر تبلیغات اسلامی(تبلیغ نیوز)، در پیش نشست اولین کنگره جهانی فارابی، فرهنگ و تمدن اسلامی پیش از ظهر امروز با حضور حجت الاسلام والمسلمین واعظی رئیس این دفتر، حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی به همت مراکز احیای آثار اسلامی و همکاری های علمی و بین الملل پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
عقل و ایمان در اندیشه فارابی با هم هماهنگ می شوند
حجت الاسلام والمسلمین احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در این پیش نشست به بیان ویژگی های مهم اندیشه های فارابی پرداخت و گفت: بی شک ابونصر فارابی از بزرگترین فلاسفه اسلامی است و فیلسوفی بوده که دامنه تأملات فلسفی او گسترده است.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی اظهار کرد: از استادم آیت الله جوادی آملی بارها شنیده ام که علامه طباطبایی معتقد بودند ابن سینا و صدرالمتألهین با هم می شود فارابی.
وی با تأکید بر گستردگی و تنوع تأملات علمی و فلسفی فارابی عنوان داشت: او کسی بوده که به علوم زمان خود نظم بخشیده و همه عرصه های علمی آن روزگار را مورد تحقیق و تأمل قرار داده است.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی گفت: یکی از ابتکارات مرحوم فارابی این بوده که علم فقه و کلام را به دسته بندی علوم اضافه کرده و آن ها را در ردیف علوم هنجاری و اجتماعی قرار داده است؛ با این اقدام مبتکرانه او علوم از 6 دسته به 8 دسته ارتقا یافته اند.
وی ادامه داد: عقل فعال در اندیشه فارابی مفیض فیوضات الهی است؛ در اندیشه فارابی نبی مقابل حکیم نبوده و بار یافته به حقایق جزئی است.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی ویژگی های نبی را از دیدگاه فارابی برشمرد و خاطرنشان کرد: از منظر او نبی هم درک کننده حقایق کلی است و هم معارف جزئی را ادراک می کند.
وی گفت: عقل و ایمان در اندیشه فارابی با هم هماهنگ می شوند؛ حکیم از طریق عقل فیوضات را درک می کند و نبی علاوه بر عقل از طریق قوه متخیله نیز به فیوضات می رسد.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی بیان داشت: سیاست مدن و توجه به سیاست و حکومت عرصه ای می باشد که مرحوم فارابی بیشترین تأملات را در این حوزه داشته است.
وی ضمن بیان برخی ویژگی های آثار فارابی افزود: ایشان تأملات فلسفی هستی شناسی، انسان شناسی و افعال و صفات خداوند را به شکل مقدمه ای برای رسیدن به تبیین مباحث حکومت و سیاست تدوین نموده است و این از مهمترین ویژگی های آثار اوست.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی اظهار کرد: اصلی ترین و برجسته ترین مؤلفه در اندیشه سیاسی فارابی و نگاه او به سیاست و حکومت مبناگرایی فلسفی و معرفتی این فیلسوف بزرگ در این حوزه است.
وی گفت: قدیماً و حدیثاً هیچ فیلسوفی را ما نمی توانیم بیابیم که هیچ گونه ارزشی را برای حیات جمعی قائل نباشد؛ در اندیشه فارابی مطلوبیات مدینه فاضله به سعادت و غایات و کمالات افراد گره می خورد و به تعبیری او فردگراست.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی با تأکید بر اینکه جامعه مطلوب از نظر فارابی بستر وصول افراد به خیر آن ها را تأمین کند، عنوان داشت: تأمین سعادت و خیر آحاد جامعه محور حکومت و سیاست از دیدگاه فارابی است.
وی ادامه داد: از دیدگاه فارابی نقش رئیس اول حکومت از نوع علت فاعلی است و محوری ترین مسئله در دیدگاه او وصول آحاد جامعه به سعادت است.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی خاطرنشان کرد: فارابی غایت گرا و سعادت خواه بوده و مدینه فاضله را بستر کمال افراد جامعه می داند.
وی افزود: ما باید بدانیم در دوران مدرن تمام نظریه های عدالتی که ارائه می شود اعم از عدالت توزیعی و عدالت اجتماعی، تلقی های سعادت و غایات انسان ها مطرح نیست، اما در نظریه های امثال فارابی تلقی های آن ها از عدالت از نوع اخلاقی است و عدالت از دیدگاه او منهای سعادت انسان نیست.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی خاطرنشان کرد: مدینه فاضله در اندیشه فارابی می شود جامعه عادله؛ یعنی در نظر فارابی و امثال او عدالت زمانی محقق می شود که آحاد به خیرات و کمالات خود برسند. در اینجا مسأله فقط رسیدن به امکانات مادی نیست، بلکه رسیدن به سعادت مسأله محوری است.
وی شرط تحقق مدینه عادله از دید فارابی را در این دانست که رئیس اول، شریعت، قوانین عادله، هر چیزی و هرکسی سر جای خودش باشد.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی گفت: از آنجا که سعادت امری فردی است، باید ملکات اخلاقی در وجود آحاد جامعه حاکم شود؛ پس فارابی فردگرا بوده و عدالت از دید او یک مقوله اخلاقی است. اما در دیدگاه فلاسفه مدرن چنین تلقی را شاهد نیستیم.

فارابی ناظر به محیط خودش صحبت کرده اما تحریفی را می بیند که در جهان امروز نمود یافته است
حجت الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه این نشست به بررسی شخصیت و افکار فارابی پرداخت و تصریح کرد: مرحوم فارابی شخصیتی تاریخی و مورد توجه ملل مختلف می باشد که در خراسان متولد شده اما در شامات درگذشته است.
وی با اشاره به محیط نشر علوم و اندیشه های فارابی افزود: تأملات این دانشمند بیشتر در بغداد انتشار داشت و او در دورانی می زیست که اهل حدیث هنوز حاکم بودند.
حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا بیان داشت: روایاتی که در باب عقل و جهل بوده مورد توجه فارابی واقع شده است.
وی گفت: کمتر فیلسوفی را سراغ داریم که به اندازه فارابی ناظر به زمین و زمان و عصر خودش تولید علم کرده باشد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار کرد: فارابی به رغم اینکه بسیار گزیده نویس بوده اما آثار زیادی بویژه در مسائل اجتماعی به نگارش درآورده است.
وی با تأکید بر اینکه تقسیم بندی فارابی در باب مدن مختلف همچون مدینه فاضله و مدینه ضاله عنوان داشت: او مدینه فاضله را مدینه عقل و خرد می داند. از عقل در دسترس همگان تا عقل مستفاد و تا عقل تجربی در این مدینه حضور به هم می رسانند و در نقطه مقابل آن خیال و وهم است که خطاب، شعر و احساس را ایجاد می کند که می شود مدینه غیرفاضله.
حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا گفت: از نگاه فارابی سنت، به معنای عادت رسوب یافته نیست، بلکه شهود است و مسیر اخلاق و زیست برای اتصال به عقل فعال می باشد.
وی ادامه داد: فارابی مدینه جاهله را در مقابل مدینه فاضله عنوان می کند و خطاب، شعر و احساس و خیال را در آن حکمفرما می داند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی مدینه جاهله را از دیدگاه فارابی فاقد وحدت برشمرد و خاطرنشان کرد: فارابی مدن جاهله را بر اساس محوریت مشخصه های مختلفی همچون لذت، ثروت و قدرت، به مدینه های گوناگون در قالب استقرایی و غیرمنحصره تقسیم کرده است.
وی گفت: فارابی مدینه جاهله را در عرصه واقعیت به صورتی در ذیل مدینه فاضله محقق شده دیده است. در اینجا اسلام به اسارت کفر درآمده و جنگ بین حق و باطل را می بینیم.
حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا بیان داشت: در مدینه ضاله انحراف فرهنگ شده است و لفظ و تحریف استقرار یافته حاکمیت دارد.
وی ضمن بیان اینکه قتل عقل، قتل جمله انبیاست، افزود: در مدینه ای همچون جهان مدرن عقل به معنای عقلانیت مرده است و از عقل فقط استفاده ابزاری می شود.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار کرد: در عالم فارابی عقلِ ابزاری و عریان در مدینه فاضله وجود ندارد و راهنمای سعادت بشر نیست؛ اما در عصر کنونی دنیوی شدن را در قالب سکولاریسم داریم می بینیم.
وی گفت: فارابی ناظر به محیط خودش صحبت کرده اما تحریفی را می بیند که در جهان امروز نمود یافته است؛ پس فارابی فیلسوف عصر ما نیز می باشد.
در نگاه فارابی «ولایت ایمانی» یکی از ابزارهای رشد و تعالی جامعه بشری است
حجت الاسلام والمسلمین رضا غلامی، رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم به تشریح نقاط کانونی در فلسفه سیاسی فارابی عنوان داشت: فارابی مؤسس فلسفه سیاسی اسلامی است و با وجود گذشت قرن ها از دوران حیات او اما همچنان اندیشه های سیاسی او زنده است.
وی با اشاره به اینکه یاد کردن از فلسفه سیاسی اسلامی به معنای بهره گیری عقلی از ظرفیت های جدید اجتماعی است، ادامه داد: فلسفه سیاسی فارابی دارای 12 نقطه کانونی است که در مورد آن ها دیدگاه های مخلتفی هم وجود دارد.
حجت الاسلام والمسلمین غلامی خاطرنشان کرد: اساس فکر فارابی متأثر از دیدگاه های بنیادی انبیای الهی بویژه پیامبر مکرم اسلام است؛ او بر پایه برهان و استدلال صحبت کرده و دین و عقل را متضاد یکدیگر نمی داند.
وی افزود: اسلام سیاسی دومین نقطه کانونی در اندیشه فارابی است؛ اسلامی که فارابی فهم می کند نمی تواند سیاسی نباشد و برای سیاست ورزی برای رساندن مردم به سعادت مجاب به تشکیل حکومت است.
رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم گفت: اندیشه های فارابی تمدنی بوده و نقش او در دوران حیاتش و در شکوفایی تمدن اسلامی در قرون چهارم و پنجم هجری کاملاً مشهود است.
حجت الاسلام والمسلمین غلامی خاطرنشان کرد: فارابی به موضوع استبداد نگاهی عمیق داشته و در عین مخالفت با آن، حاکمیت برخی از حکمرانان را دارای انتساب الهی می داند.
وی یکی دیگر از نقاط کانونی در فلسفه سیاسی فارابی را لزوم ولایت ایمانی برای رشد و تعالی جامعه دانست و گفت: فارابی این موضوع را امری مهم برای ایجاد فرصت های معنوی برای افراد جامعه می داند.
رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم تصریح کرد: فارابی خودسازی را راهی برای رسیدن به رشد، تعالی و مخاطب عقل واقع شدن عنوان می کند.
وی با اشاره به لزوم تعاون و همکاری در جامعه افزود: از نگاه فارابی افراد جامعه برای رسیدن به سعادت باید با یکدیگر همکاری داشته باشند.
حجت الاسلام والمسلمین غلامی بیان داشت: فقیه هم از نظر فارابی حکیمی است که در دوران غیبت بنا بر حکم عقل و شرع باید تشکیل حکومت دهید؛ این نوع حکمرانی از قدرت برای تحقق اهداف متعالی جامعه استفاده می نماید.
وی گفت: فارابی یک فیلسوف اسلامی واقع گراست؛ او واقعیت های اجتماعی را در نظریه های خود انعکاس می دهد و تلاش می کند از دام توهمات سیاسی نجات یابد.
رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم اظهار کرد: از دیدگاه این فیلسوف قانون از احکام شرعی و قواعد حکمت عملی تشکیل شده است؛ در حقیقت فارابی این هنر را دارد که بدون افتادن در باتلاق تفسیر به رأی قانون را تعریف کند.
وی با تأکید بر اینکه حکمت عملی برای تشکیل یک تمدن متعالی کافی نیست، عنوان داشت: مشارکت سیاسی یکی دیگر از نقاط مهم در اندیشه فارابی است؛ در واقع جامعه معقول فارابی مانند جسم انسان زنده بوده و دارای ارتباط و همکاری بین اجزای مختلف است و هر جزئی نقش تأثیرگذاری در سرنوشت آن دارد.
حجت الاسلام والمسلمین غلامی گفت: عدالت در اندیشه فارابی یعنی تحقق عقلانیت به معنای مسیر سعادت بشر است و با معنای مدرن آن متفاوت است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: فارابی به دنبال ساخت مدینه فاضله برای رساندن مردم به سعادت می باشد و البته در مقایسه با مدینه فاضله افلاطون دارای تفاوت هایی بوده و واقع بینانه تر است.
فارابی کسی بود که میان حکمت و شریعت آشتی برقرار کرد
حجت الاسلام والمسلمین اکبر اسدعلیزاده، رئیس مرکز احیای آثار اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ و اسلامی در ابتدای این پیش نشست به ایراد سخن پرداخت و ضمن ارائه گزارشی از وضعیت پیشرفت موسوعه حکیم ابونصر فارابی گفت: فارابی کسی بود که نظام رهبری و رئیس دولت را به گونه ای تبیین کرده که قابل جابجایی نیست؛ اگر آثار این دانشمند به طور دقیق مطالعه شود مشخص می گردد که تفکرات او ریشه در مبانی اندیشه شیعی دارد.
وی افزود: فارابی به مسائل اختلافی پرداخته و تاریکی های مسائل فلسفی را مطرح به خوبی مطرح نموده است؛ او اختلافات بین افلاطون و ارسطو را به شکل جامع و در قالب یک رساله بیان کرده است.
حجت الاسلام والمسلمین اسدعلیزاده خاطرنشان کرد: فارابی کسی بود که میان حکمت و شریعت آشتی برقرار کرد؛ او پیامبر و فیلسوف را دارای دو معرفت اما با یک منبع می داند و می گوید پیامبر از طریق وحی و فیلسوف از طریق عقل فعال معارف را دریافت می کند.
وی چاپ و نشر آثار فارابی را از قرن چهارم و پنجم هجری به بعد و به زبان های مختلف همچون فارسی، ترکی، اسپانیایی، انگلیسی، عبری، آلمانی، فرانسوی و هلندی دانست و اغلب آن ها را در سال 1938 و در پاریس اعلام کرد.
رئیس مرکز احیای آثار اسلامی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: بر اساس نوشته کتاب های تراجم آثار مختلفی برای فارابی ذکر شده است؛ برخی 80 اثر و بعضی دیگر 110 اثر را برای او ذکر کرده اند؛ البته در برخی دیگر از تراجم تا 180 اثر هم به فارابی نسبت داده شده است. اما باید دانست که در فهارس نسخ خطی 86 و 67 نسخه خطی برای فارابی به ثبت رسیده است.
حجت الاسلام والمسلمین اسدعلیزاده تصریح کرد: بر اساس تحقیقاتی که ما داشته ایم، تقریباً 100 اثر را قریب و حتمی در انتساب به فارابی می دانیم؛ بر اساس این آثار و جهت تحقیق و احیای آثار این دانشمند بزرگ موسوعه ای را طراحی و تدوین نموده ایم؛ تاکنون این موسوعه شامل 12 جلد شده که سه جلد از آن متعلق به فلسفیات فارابی است.
وی با اشاره به آثار تولید شده در خصوص منطقیات فارابی افزود: تاکنون سه مجلد با 24 رساله از موسوعه اندیشه های فارابی با موضوع منطقیات او تدوین شده است.
حجت الاسلام والمسلمین اسدعلیزاده بیان داشت: یک جلد از موسوعه آثار فارابی در موضوع اخلاقیات او بوده و شامل هشت رساله می باشد.
وی گفت: یک جلد دیگر از موسوعه آثار فارابی شامل السیاسات و المدن بوده و جلدی دیگر از آن در موضوع معرفت الانسان و نفس می باشد که در حاوی 9 رساله است.
تصریح کرد: دو جلد از موسوعه آثار فارابی موسیقی الکبیر است که بزرگترین کتاب او نیز محسوب می شود. در آخرین مجلد این موسوعه نیز 13 رساله گردآور شده است.
وی با اشاره به مراحل چاپ موسوعه آثار فارابی گفت: این موسوعه در حال چاپ می باشد و فقط 14 رساله آن به چاپ نرسیده است.
کتاب شناسی را شامل مراحل مختلفی دانست و عنوان کرد: طی کردیم؛ در کتاب شناسی و نسخه شناسی سه مرحله عمده باید طی شود؛ در نسخه شناسی آثار فارابی که مرحله نخست است حدود 560 نسخه خطی در داخل ایران و 94 نسخه در بیش از 10 کشور دیگر مورد بررسی قرار گرفته است.