جمعه 10 فروردين 1403  
 
 
پيـش‏گفتـار

بسم اللّه الرحمن الرحيم

علاّمه آيت‏اللّه شيخ محمد حسين كاشف الغطاء (م 1373 ق) از تبار علامه بزرگ شيخ جعفر كاشف الغطاء (مؤلف اثر ارجمند كشف الغطاء) و بيت دانش و فضيلت بود . در سال 1294 ق در نجف متولد شد و در 1373 ق وفات يافت . او در محضر بزرگانى چونان سيد محمد كاظم يزدى (از 1312 ق تا 1337) ، آخوند خراسانى (از 1312 ق تا 1329) ، آقا رضا همدانى ، ميرزا محمد تقى شيرازى و... فقاهت آموخت و از ملازمان و معتمدان مرحوم سيد يزدى گشت و پس از رحلت او ، به همراه برادرش وصى وى شد . ايشان ، علاوه بر فقه و اصول ، در دانش‏هايى چون حكمت ، كلام و... نيز از اساتيد فن درس آموخت . آثار فلسفى ملاصدرا چونان مشاعر ، عرشيّه و شرح هدايه تا اسفار و شرح اصول كافى و... را فرا گرفت .

تدريس و مرجعيت

علامه كاشف الغطاء ، پس از ارتحال استاد بزرگوارش آيت‏اللّه سيد محمد كاظم يزدى ، با مراجعات عده‏اى از مومنان بغداد و...  ، تعليقه‏اى بر (تبصرة المتعلمين) نگاشت و به سرعت يكى از مراجع جهان تشيع عصر خود شد . بخشى از آثار او در پاسخ به اين منصب و مسؤوليت است . آثارى چونان: سؤال و جواب ، وجيزة الاحكام ، حاشيه بر سفينة النجاة ، زاد المقلدين ، مناسك حج ، حاشيه بر عروة الوثقى...  .

همچنين وى ، هماره در مسند تدريس تا پايان زندگى قرار داشت و جمعى از بزرگان ، در زمره شاگردان ايشان قرار داشتند .

 

پژوهش و نگارش

ايشان در زمره عالمانى قرار داشت كه با كتابت مأنوس بود . نخستين نگارش وى (العبقات العنبريه في طبقات الجعفريه) در تاريخ نگارى خاندان كاشف الغطاء است پس از آن در قلمروها و موضوعات گوناگون به تأليف و تحقيق پرداخت كه در ادامه نوشتار تعداد و گستره آن خواهد آمد . تنها به اين نكته بسنده مى‏شود كه دغدغه‏هاى فكرى  ـ  اجتماعى در بخش وسيعى از آثار ايشان ، محسوس مى‏نمايد . همان ويژگى كه او را جزو عالمان بيدار مصلح قرار مى‏دهد .

 

خطابه و ادب

علامه كاشف الغطاء ، «خطيب بليغ» بود و مقامات علمى و منصب مرجعيت را ناهمساز با ارائه خطابات مؤثر ندانست . از اين رو ، بخشى از ره‏آوردهاى علمى او در خطابه‏هايى است كه در مناطق مختلف جهان اسلام ايراد فرمود .

همچنين ايشان ، از خاندان ادب و بلاغت بود . شعر او سرشار از نوآورى ، تخيل ، روانى و... بود و بى‏ترديد در زمره برجستگان مراجع شاعر معاصر قرار داشت . همچنين نثر ادبى او نيز فاخر بود و با نگاشته‏هاى ادبى معاصر عرب رقابت داشت .

جهاد سياسى

حيات علامه كاشف الغطاء ، با «جهاد» همراه بود ، و در خط مقدم مرجع مجاهد قرار گرفت . در دفاع از مردم عراق در كنار مراجعى بزرگوار چونان: آيت‏اللّه سيد محمد كاظم يزدى و... حضورى مؤثر يافت و سفرهاى مكرر جهادى داشت . در مسائل داخلى عراق ، از جمله قيام ملى 1935 م نقش بارزى يافت . در ارتباط با اشغال فلسطين و ظهور صهيونيسم در منطقه ، تكاپوهاى وافرى نشان داد از جمله: فتاوى جهادى ، خطابات و مكتوبات تحليلى و تأثيرگذار ، حضور فعال در كنگره‏هاى مربوط به فلسطين (از جمله كنگره جهانى قدس شريف در سال 1931 م كه به دعوت مفتى فلسطين سيد امين حسينى برگزار شد و علامه كاشف الغطاء ، نماز عشار را امامت كرد و خطبه‏اى آتشين و متقن ايراد كرد) و...  .

همچنين ايشان مسائل مختلف جهان اسلام را با حساسيت تعقيب مى‏كرد . به ويژه در ارتباط با مسائل ايران ، تعلق ويژه‏اى داشت و در سفرها و مكاتبات و... حوادث آن را با دقت و عنايت پيگير بود .

ديدگاه‏هاى اصلاحى

علامه كاشف الغطاء ، از مصلحات برجسته جهان اسلام و تشيع است . ابعاد گوناگون حيات علمى  ـ  عملى او از منظر اصلاحى مى‏توان ديد و ارزيابى كرد . نگاشته‏هايى چونان تحرير المجله ، به قصد تكميل فقه سنتى و ارتقاى آن به فقه تطبيقى  ـ  متقارن اتفاق افتاد ، همچنين ديدگاه‏هاى وى در وحدت اسلامى و تقريب جوامع مسلمان در آثار گوناگون او ظهور و بروز يافت . در ارتباط با پاره‏اى از خرافات و نابسامانى‏هاى مذهبى  ـ  اجتماعى نيز به خطابه‏ها ، مكتوبات و اقدامات عملى پرداخت . در مجموع ، ديدگاه‏ها و اقدامات اصلاحى او فصل مفصّلى را در تحليل آرا و شخصيت ايشان به همراه دارد .

 

سفرها و ديدارها

علامه كاشف الغطاء ، دود سه سال را  ـ  پس از سفر حج  ـ  در سوريه ، لبنان و مصر گذراند (1329 ق/1911 م  ـ  به بعد) اين اقامت سه ساله در شناخت او از وضعيت جهان عرب و اسلام آن روزگار تأثير بسزايى داشت ، همچنين پاره‏اى از مراودات با شخصيت‏هاى علمى  ـ  ادبى منطقه را براى او فراهم كرد . از آن پس نيز سفرهاى متعددى به فلسطين ، ايران ، لبنان ، پاكستان و... داشت . كه در اين سفرها ملاقات‏هاى علمى و نيز ديدار با شخصيت‏هاى سياسى  ـ  اجتماعى آن كشورها اتفاق مى‏افتاد .

 

آثار و تأليفات

نگاشته‏هاى علامه آيت‏اللّه شيخ محمد حسين كاشف الغطاء مجموعه‏اى وسيع را در برمى‏گيرد در ميان آثار چاپ شده ، آثار زير را مى‏توان برشمرد:

1 . تحرير المجله ؛ 2 . المراجعات الريحانيه ؛ 3 . الفردوس الاعلى ؛ 4 . جنة المأوى ؛  5 . الدين و الاسلام ؛ 6 . اصل الشيعه و اصولها ؛ 7 . العبقات العنبريه ؛ 8  . نبذة من السياسة الحسينيه ؛ 9 . عين الميزان في نقد الجرح و التعديل ؛ 10 . الآيات البينات (شامل 4 رساله: 1 . المواكب الحسينيه ، 2 . نقض فتاوى الوهابيه ، 3 . رد الملاحده ، 4 . خرافات البابيه) ؛ 11 . التوضيح في بيان حال الانجيل والمسيح ؛ 12 . الارض والتربة الحسينيه ؛ 13 . قضية فلسطين الكبرى ؛ 14 . في الحكمه و السياسه ؛ 15 . المثل الاعلى في الاسلام لابحمدون ودهها اثر چاپى ديگر از جمله رساله‏هاى عمليه و تعليقات و حواشى بر كتابهاى فقهى ، روايى و نيز تصحيح و ترجمه برخى از آثار ادبى  ـ  تاريخى . در ميان آثار غير مطبوع ايشان ، تأليفات مهمى وجود دارد از جمله شرح العروة الوثقى ، دايرة المعارف العليا ، كنّاشه و...  .

 

كاشف الغطاء و حوزه‏هاى علميه[1]

آيت‏اللّه علامه شيخ محمد حسين كاشف الغطاء از علماى بزرگ جهان اسلام در عصر اخير است . او كه در بعد علمى ، فقه و حكمت و عرفان را در ظرف وجودش جمع كرده بود ، با قلم شيوا و بيان رسايش در حوزه و خارج از حوزه ، مشتاقان علم و معرفت را سيراب مى‏نمود . جامعيت او در ابعاد گوناگون ، مهم‏ترين امتيازش در مقايسه با علماى معاصر خويش است . در بعد سياسى و اجتماعى ، سياست‏مدارى زيرك و شخصيتى مورد توجه بود ؛ شخصيتى كه خود را به حوزه نجف محدود نساخت و با سفر به كشورهاى مختلف و حضور در مجامع مختلف فرهنگى ، به تبليغ و تبيين ديدگاه‏هاى اسلام پرداخت . كاشف الغطاء مجاهد خستگى‏ناپذيرى بود كه به اعتلاى دوباره اسلام و مسلمين مى‏انديشيد و تنها راه رسيدن بدان را جهاد و مبارزه با دشمنان انسانيت و اسلاميت مى‏دانست . از نظر او بيدارى و اعتماد به نفس شرط ضرورى ورود در اين ميدان بود . اما از اينكه مسلمانان و سران كشورهاى اسلامى در خواب سنگين فرو رفته و در ضعف و زبونى به سر مى‏برند و از خود بيگانه گشته‏اند ، رنج مى‏برد .

او از جمله تربيت‏يافتگان حوزه‏هاى علميه است ؛ شخصيتى كه پاى‏بندى به اصول مكتب را با روشن‏فكرى و اصلاح‏طلبى از يك طرف ، و با جهاد و مبارزه از طرف ديگر ، جمع نمود . جهان اسلام به وجود چنين گوهرهاى گران‏بهايى در هر عصر و زمانى نياز دارد . با آنكه وجود چنين شخصيت‏هايى در حوزه‏هاى علميه و جوامع اسلامى مايه افتخار است ، اما آنچه اهميت دارد ، ايجاد زمينه براى رشد و ظهور امثال آنان در اعصار بعدى است .

اسلام در هر عصرى نيازمند كاشف الغطاهايى است كه از خود بگذرند و تنها به خدا بينديشند . حوزه‏هاى علميه در جهان پرتلاطم امروز محتاج عالمان و فقيهانى هستند كه به‏سان كاشف الغطاء بر سر اسرائيل ، امريكا و انگليس فرياد زنند ؛ هر چند خود در اين راه قربانى شوند . همچون كاشف الغطاء اسوه و هادى مردم به ويژه انديشمندان باشند ؛ هر چند مرجعيت دينى را به ديگران واگذارند .

گرچه حضرت امام خمينى(س) افتخارى براى اسلام و حوزه‏هاى علميه بود كه تا قرن‏ها شعاع وجوديش پرتوافكن خواهد بود و امثال كاشف الغطاء آمال و آرزوهاى خود را در وجود او و حكومتش متجلى يافتند ، اما اين راه هم‏چنان به روى مشتاقان باز و اسلام و به وجود آنان نيازمند است . بر متوليان حوزه‏هاى علميه است كه از اين امر مهم غفلت نورزند و ضمن تجليل از سلف صالح به راه‏هاى تربيت شيخ مفيدها ، شيخ طوسى‏ها ، و خواجه نصيرها ، ملاصدراها ، شيخ انصارى‏ها ، صاحب جواهرها و كاشف الغطاها و بالاخره خمينى‏هاى قرن پانزده بينديشند .[2]

گروه كتابشناسى و نسخه‏شناسى مركز احياى آثار اسلامى پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى ، در راستاى بزرگداشت شخصيتهاى علمى خصوصاً مصلحان برجسته جهان تشيع ، شناخت‏نامه‏هايى تدوين و تهيه كرده و از وظايف اين گروه به حساب مى‏آيد شناخت‏نامه‏هاى شيخ بهائى (م 1030 ق) در سه مجلد و علامه بلاغى (م     ق) تاكنون به زيور چاپ آراسته شده است و اينك شناخت‏نامه علامه شيخ محمد حسين كاشف الغطاء در دو جلد فارسى و عربى در اختيار خوانندگان قرار دارد .

بى‏گمان شناساندن بزرگان علم و اخلاق و دين ارج نهادن به مقام دانش و فضيلت است اميد آنكه اين‏گونه تلاشها به شناختى ژرف از اين دانشوران فرزانه بينجامد .

 

چند تذكر همراه با تشكر و سپاس

1 . درباره علامه شيخ محمد حسين كاشف الغطاء مقالات ، رساله‏ها و گفتارهاى پراكنده بسيارى در طول شصت سال بعد از وفات ايشان و حتى در حيات ايشان به رشته تحرير درآمده كه هريك با نگرشى خاص توانسته‏اند گوشه‏اى از شخصيت علمى  ـ  فرهنگى و اجتماعى او را به نمايش بگذارد .

     شناخت‏نامه علامه كاشف الغطاء با گردآورى و تأليف مجموعه رساله‏ها و مقالات و گفتارها و مقدمه‏ها منتشر شده در صدد شناساندن و معرفى مقام علمى اين دانشمند مصلح و مجاهد است .

2 . اين شناخت‏نامه شامل پنج بخش بدين نحو است:

     الف) ترجمه آثار كاشف الغطاء ؛

     ب) شرح حال و شرح آثار كاشف الغطاء ؛

     ج) درباره كاشف الغطاء ؛

     د) گفتگو و مصاحبه‏ها ؛

     ه) مقالات .

3 . اگرچه برخى مطالب اين شناخت‏نامه تكرارى است ، ولكن بيشتر به انگيزه نشان دادن اهتمام مجامع علمى  ـ  حوزوى و دانشگاهى به شخصيت علامه كاشف الغطاء قدس‏سرهصورت گرفته است .

4 . اين شناخت‏نامه فارسى در پنج بخش و شامل چهل مقاله و رساله و مقدمه و گفتار پراكنده است كه قريب به نيمى از اين عناوين از ويژه‏نامه جمهورى اسلامى كه به نام آواى بيدارى به مناسبت چهلمين سال رحلت كاشف الغطاء در ارديبهشت سال 1372 ش به چاپ رسيده است كه همينجا از گردآورندگان و تهيه‏كنندگان و مترجمان آن ويژه‏نامه  ـ  حجج اسلام والمسلمين آقايان: سيد جواد ورعى ، محمد سروش محلاتى ، محمدرضا انصارى ، جواد محدثى ، سيد ضياء مرتضوى ، حسين سيدى و مهدى عزيزان  ـ  تشكر مى‏شود .

5 . سعى بر آن بوده كه تاحد امكان ، تصرفى در متن آثار صورت نگيرد و همه اين متون ، صرفاً ويرايش صورى و يكسان سازى رسم‏الخطى شود .

6 . در ابتداى هر مقاله ، منبع و مأخذ مقاله در پاورقى مشخص شده است كه متن استفاده شده از كدام چاپ و تاريخ و... است .

7 . در پايان از زحمات حجج اسلام حبيب عفيفى و عقيل فرزانه كه از كارشناسان گروه كتابشناسى و نسخه‏شناسى واحد احياى آثار اسلامى كه در تهيه اين شناخت‏نامه به حقير كمك كرده‏اند ، كما اينكه از آقاى ابوالقاسم آرزومندى كه ويرايش صورتى مقالات را به عهده داشته‏اند كمال تشكر مى‏شود .

گروه كتابشناسى و نسخه‏شناسى

مركز احياى آثار اسلامى

على‏اكبر زمانى‏نژاد

 



[1]  آواى بيدارى: ويژه‏نامه روزنامه جمهورى اسلامى به مناسبت چهلمين سال رحلت آيت‏اللّه شيخ محمد حسين كاشف الغطاء ، ارديبهشت 1372 ، ص4 ، به عنوان سخن نخست آن ويژه‏نامه به چاپ رسيده است .

 

[2]  . از پاراگراف كاشف اغطاء و حوزه‏هاى علميه تا اينجا به عنوان سخن نخست در ويژه‏نامه جمهورى اسلامى به چاپ رسيده است .

 

 
امتیاز دهی
 
 

 
خانه | بازگشت | حريم خصوصي كاربران |
Guest (PortalGuest)

دبيرخانه كنفرانس‌هاي بين‌المللي
مجری سایت : شرکت سیگما