خبرگزاری رضوی. سرویس زیارت. به مناسبت 23 ذوالقعدة روز زیارتی حضرت رضا(ع) بر آن شدیم تا باز هم درباره این مقوله زندگی ساز و تاریخ ساز صحبت کنیم. زیارت به عنوان مقوله ای فرهنگی و اجتماعی در شرایطی که باورهای معنوی در جوامع کمرنگ شده است می تواند تأثیر بسزایی در سلامت معنوی افراد داشته باشد چرا که به بهانه پیشرفت و تکنولوژی انسان ها نسبت به قدرت معنوی و روحی خود که وابسته به خدا شناسی و ارتباط با پروردگار است غافل شده اند و در این وضعیت زیارت همان بازگشت مجدد و یادآوری برای انسان به سمت خداوند است که اگر به خوبی و موشکافانه انجام شود دستاوردهای جسمی و روحی فراوانی را برای انسان به ارمغان خواهد آورد که در صحنه های متفاوت زندگی او تأثیر مثبت خواهد گذاشت به همین دلیل خبرگزاری رضوی در راستای بررسی آسیب شناسی زیارت به سراغ دکتر محمد باغستانی کوزه گر، پژوهشگر و محقق تاریخ تمدن اسلامی، عضو هیأت علمی پژوهشکده اسلام تمدنی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی رفته است ومصاحبه ای با ایشان صورتگرفته است. اساسا در طول تاریخ تشیع مقوله زیارت چه سهمی در حیات و خصوصا پویایی و امتداد تشیع داشته است؟ زیارت در واقع یکی از آئین ها و آداب و رسوم دینی شیعه است که ائمه شیعه به ویژه امام صادق(ع) توجه خاصی به موضوع زیارت داشتند چرا که حضور دسته جمعی مردم را در مزارهای ائمه اطهار(ع) سبب می شود و از آنجا که در بیشتر ادوار تاریخ اسلام جمعیت تشیع اقلیت درجهان بود و حتی در دوره های پیشین این جمعیت شیعه در ایران پراکنده بودند به همین دلیل زیارت باعث پیوندهای اجتماعی بوده و سبب شده است که شیعیان در کنار این مزارهای اهل بیت(ع) از لحاظ عقیدتی یک دوره اعتقادی درباره شیعه را درک کنند و از لحاظ اجتماعی پیوندهای اقلیت های اجتماعی را حفظ کنند و به هویت جمعی شیعه کمک شود. آیا مقوله و پدیده زیارت توانسته آثارتمدنی هم برجای گذارد؟ به عبارت دیگر آیا زیارت سهمی واقعی در شکل گیری تمدن اسلامی در ادوار گذشته داشته است؟ اگر بخواهیم درباره زیارت به صورت گسترده تر صحبت کنیم با نگاه تاریخی می توان این موضوع را بررسی کرد و تردیدی در این امرنیست که سفر حج باعث آبادان شدن راههای منتهی به مکه شده است واز طرفی با توجه به گستردگی جهان اسلام که به طور طبیعی هم دولت های اسلامی کوشش کرده اند که راههای حجاج برای اعمال حج و زیارت قبور رسول اکرم(ص) و دیگر ائمه اطهار(ع) را آباد کنند و این آبادانی از مصادیق شکل گیری تمدن است چرا که کاروانسراها به وجود آمد و در کنار آن تجارت ها رونق گرفت و علاوه بر اینها، شهرها و مکان های زیارتی و زیارتکده ها به وجود آمدند. شهر قم که در ابتدا آباد نبود به دلیل همین امر زیارت زائران آباد شد به طوری که شیعیان به این شهر مهاجرت کردند و ابعاد تمدنی گسترده ای پیدا شد و از طرفی در دوره تاریخ معاصر وقتی صفویه به قدرت رسید شاه عباس دستور داد راههای منتهی به مشهد را آباد کنند و در دارالسلطنه اصفهان انواع هنرها در رواق ها به کار رفت و درباره عتبات عراق نیز قبل از تخریب وهابیون، بقاع و گنبدها متعددی به وجود آمدند که دارای ابعاد تمدنی از لحاظ معماری و اقسام هنرها که در بین مسلمین بوده است، شکوفا شد و در واقع این سفرها و رفت و آمدها و داد و ستدهای تجاری و رونق هنرها به دلیل همین سفرهای زیارتی بوده است که به شیعه هویت داده است. برای اینکه مقوله زیارت امام علیه السلام بتواند مسیر رشد تاریخی و اجتماعی شیعه را تصحیح کند چه آموزه هایی را باید مورد توجه قرار داد؟ زیارت از این لحاظ حائز اهمیت است که مردم با علاقه و عشق می آیند واین اشتیاق و ارادت و میل از لحاظ روحی این آمادگی را ایجاد می کند که آمادگی فهم و درک معارف اهل بیت (ع) برای آنها ایجاد شود که در کنار شعائراز برنامه های مختلف حرم مطهر که درباره معارف اهل بیت(ع) است، بهره مند شوند و همراه با زیارت امام رضا(ع) بار معنوی نیز با خود ببرند و زائرانی که با آگاهی به زیارت آمده اند با بینش و آگاهی افزونتری به شهرهای خود رجوع کنند. با توجه به مناسبت های متعدد برنامه های معارف رضوی در قالب های هنری برای سنین مختلف و در فرمت های جداگانه که برای زائران در حرم برنامه ریزی شده است کیفیت معرفتی این برنامه ها سبب می شود که زائر در هر سفر آگاهی و شناخت بیشتری به ائمه اطهار(ع) و اهل بیت پیدا کنند و با توجه به اینکه نسل جوان نیز گروه پرمخاطبی از این زائران هستند نیاز است تا طراحی های برنامه ها به صورت گسترده تر وجذاب تر و با محتوای غنی صورت بگیرد.