هفت سين

اعضاى خانواده همه در تب و تابند، تا ساعت تحويل سال نو اندكى بيشتر نمانده ، دختر خانواده با نگرانى سفره هفت سين را مى نگرد ، گاه چيزى را اندكى جابجا مى كند، زاويه آيينه را تغيير مى دهد تا قرآن و سبزه در دل آن بنشيند، همه اعضاى خانواده به دور سفره عيد مى نشيند و سال نو را با صميمت آغاز مى كنند. نوروز درپاى سفره ايى كه اجزاء آن همگى راز آلود و زيبايند آغاز شده است ؛ سنت زيبايى كه خانواده را ملزم مى سازد دراين لحظه همه در كنار يكديگر قرار گيرند نقش برجسته و مهمى در وفاق و همبستگى ميان اعضاء خانواده دارد به ويژه اهميت اين سنت وقتى آشكار مى شود كه در جوامع امروز با كمرنگ شدن ارزش و اهميت خانواده روبرو هستيم. اجزاء سفره عيد يا سفره هفت سين و نماد آن اجزاء چيست از كجا آغاز شده و چگونه به ما رسيده است؟ سفره هفت سين با نوروز پيوند نا گسستنى دارد و جزيى از آن است، و چنانكه در مقاله " بدين بايستگى روزى " آمد ، گذشته نوروز و نقطه آغازين آن چندان مبهم و به افسانه آميخته است كه براى يافتن چرايى آن جز توسل به اسطوره ها و افسانه ها راهى باقى نمى ماند.

امروزه اين خوان نوروزى در اقصى نقاط كشور گسترده مى شود: " سفره ايى محدود به تركيب لغوى سين درهمه جا رايج نيست اما اصل گسترش سفره عموميت دارد. چه در تمام شهرها و روستاهاى ايران گسترده مى شود... اين خوان مجموعه اى است بسيارمتنوع از آنچه كه در زندگى به آن محتاجند"(1) برخلاف تصور عامه كه هفت سين را فرا گير و همگانى مى دانند انواع تركيبات ديگر با عدد هفت در كشورمان رايج است مانند هفت شين كه درميان هموطنان زرتشتى رواج دارد: بعضى هفت سين را در اصل هفت شين مى دانند: شراب و شكر، شهد و شير ، شمع و شمشاد و شانه يا شايه ( ميوه) و برخى آن را صورت دگر گونه هفت چين مى آورند يعنى هفت چيز چيده شده از درخت. اين سنت ارزنده چنان مسخ شده كه هفت ميم نيز بر سر سفره نهاده اند: مرغ ، ماهى ، ميوه ، ماست ،مربا، مسقطى و ميگو"(2) چنانكه بر مى آيد در سفره عيد آنچه مشترك است عدد هفت است و آينه و كتاب مقدس ( در ميان مسلمانان قرآن و زرتشتيان اوستا) و البته آب وماهى زنده در درون آن .

عدد هفت عددى مقدس در نزد ملل مختلف است واز جمله در ايران به دلايلى اين عدد مقدس شمرده مى شده است: هفت آسمان، هفت شهرعشق، هفت خوان رستم و هفت سين يا شين يا ميم سفره عيد از حضور مستمر اين عدد در سنن و عقايد اين ملت حكايت دارد. " هفت نزد ايرانيان عدد مقدسى است و با هفت امشا سپندان يا هفت جاودانه مقدس ارتباط كامل دارد"(3) امشاسپندان يا جاودانان مقدس، مقدسان بى مرگ يا جاودانان پاك، صفات پاك اهورامزدا هستند و نامهايشان به ترتيب عبارتند از: ( واژه ها به صورت فارسى آمده نه پهلوى و اوستايي)؛1- بهمن 2- ارديبهشت 3- شهريور 4- سفندارمذ يا اسفند 5- خرداد 6- اَمـِرتات يا امرداد يا بنابر غلط مشهور مرداد. " آنچه از اوستا بر مى آيد در راس اين شش امشاسپندان گاه "سپنته مئينيو" قرار داشته و گاه اهورا مزدا، و با اين افزوده عدد هفت را كامل مى كرده اند.

همچنين گاه به جاى اهورا مزدا، ايزد سروش را براى كامل كردن عدد هفت افزوده اند"(4) متاسفانه تاكنون ميان اجزاء هفت سين ( آنچه بيشترين فراوانى را ميان ملت ايران دارد) و هفت امشاسپند ارتباط معنايى يافت نشده است :وهومن يا بهمن به معناى انديشه نيك اشه وهيشته يا ارديبهشت به معناى بهترين و بالاترين راستى و پاكى خشثروئيريه يا شهريور با معناى بهترين و بالاترين راستى و پاكى سپنته آرمئى تى يا سفندارمذ ( اسفند) فروتنى مقدس هئوروتات يا خرداد: رسايى و تندرستى امرتات يا بيمرگى ( الف در اول كلمه امرتات نفى كننده است مرداد به تنهايى به معنى مرگ و نيستى است) " اگر در درازاى زمان هفت "سيني" يا هفت ميوه يا گل يا سبزى كه با سين آغاز مى شوند و هر يك با نشانه اى از با رورى و تندرستى تلقين شده اند، در آنجا بايد پاى ذوق لطيف ايرانى را جستجو كرد. آن چيزهايى كه امروزه، خوان ما را زنيت مى بخشد و همه اهل خانه را به جهانى از شادى و سرسبزى فرا مى خواند چيست، سبزه نو دميده است و سنبل خوش بر و خوش بو، سيب كه ميوه اى بهشتى نام گرفته است و نمادى از زايش است ، سمنو اين مائده تهيه شده از جوانه گندم كه بخشى از آيين هاى باستانى را ياد آورى مى كند.

سنجد كه بوى و برگ و شكوفه درخت آن محرك عشق و دلباختگى است. سير كه از دير زمان به عنوان دارويى براى تندرستى شناخته شده است، دانه هاى سپند(اسفند) كه نامش به معنى مقدس است و دانه هاى به رشته كشيده آن زينت بخش خانه هاى روستايى و دافع چشم بد. ما بر اين خوان آيينه مى گذاريم كه نور و روشنايى مى تاباند، شمع مى افروزيم كه روشنايى و تابش آتش را به ياد مى آورد ، تخم مرغ كه تمثيلى از نطفه و بارورى است، كاسه آب زلال به نشانه همه آبهاى خوب جهان و ماهى زنده در آب به نشانه تازگى و شادابى ."(5) با مقايسه اى ميان معناى نام امشاسپندان ( كه نام 6 ماه از سالهاى شمسى نيز هست) و كنايات و استعاره هاى اجزاء سفره هفت سين آشكار مى گردد كه جز سپنته و اسفند كه تنها تكرار واژه است ايندو ارتباط ديگرى با يكديگر ندارند و اين ناشى از مسخ و قلب اين سنت كهن در طى اعصار طولانى است.

به هر روى تنها مى توان گفت كه خوان نوروزى كه اجزاء آن با عشق چيده شده است ، بر رخسار زيباى محبت و مودت خانوادگى زيبايى طبيعت و رنگ هاى اعجاب آور آن را هم خواهد افزود .

چرا كه نوروز جشن طبيعت و جشن نوشدن زندگى است.

پى نوشتها: