تازه بودن قرآن در همه زمانها
یعقوب بن سکیت نحوی میگوید: امام هادی(علیه السلام) فرمودند:
«إنّ الله تعالی لم یجعله لزمان دون زمان و لالناس دون ناس، فهو فی کلّ زمان جدید، و عند کلَّ قوم غضّ إلی یوم القیامة؛ خدای سبحان قرآن را برای زمان خاص بدون زمان دیگر، و برای مردمی خاص بدون مردم دیگر، قرار نداده است. از این رو، قرآن تا قیامت در هر زمان نو، و نزد هر ملتی تازه است».[4]
تفسیر آیه شریفه(ام تریدون أن تسألوا رسولکم)[5]
حضرت امام حسن عسکری(علیه السلام) از امام هادی(علیه السلام) نقل میکنند که فرمودند: (ام تریدون)؛ یعنی بلکه ای کفار قریش و یهود! شما از پیامبر خود همان معجزات پیشنهاده شدهای را ـ که نمیدانید آیا به صلاحتان است یا نه ـ میخواهید که قبلاً آن را از موسی خواستند، و به ایشان پیشنهاد کردند، و گفتند که: (لَن نُؤمِنَ لَکَ حتّی نَرَی اللهَ جَهرَةً فأخَذَتْکُم الصّاعِقَةُ)[6]؛ ما هرگز به تو ایمان نمیآوریم تا خدا را آشکارا ببینیم، پس صاعقه شما را فرا گرفت».
(و من یتَبّدلُ الکفر بالایمان)؛ یعنی پس از پاسخ پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به ایشان که: آن درخواست پیشنهادی به خدا به مصلحتشان نیست، و اگر هم درست ( و مصلحت) باشد، پس از آوردن آن معجزات از سوی خداوند «چنانچه کسی کفر را با ایمان عوض کرد»، یعنی به معجزات ایمان نیاورد یا چون فهمید به مصلحت نیست و باید به همان براهین و معجزات موجود اکتفا کند، قبول نکند و کفر را با ایمان عوض کند، لجاجت ورزد و حجّت راستین حق را نپذیرد، )فقد ضلَّ سواء السبیل(؛ یعنی از راهی که به بهشت میرسد، گمراه شده و در راهی که به دوزخ میرسد، گام نهاده است...».[7]
تفسیر (میسر)
ابراهیم بن عنبسه به امام هادی(علیه السلام) نوشت: چنانچه سرور و مولایم مصلحت بداند، بفرماید که مراد از «میسر» در آیه شریفه )یسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ([8]چیست؟ امام هادی(علیه السلام) در پاسخ نوشت: هر چه با آن قمار شود، مَیسِر است و هر مست کنندهای حرام است.[9]
تفسیر آیه مباهله[10]
عیاشی نقل کرده است امام هادی(علیه السلام) در تفسیر آیه شریفه مباهله فرمودند:
«و اگر میفرمودند: بیایید مباهله کنیم و لعنت خدا را بر شما قرار دهیم، آنان برای مباهله نمیآمدند، و گرنه خدا میداند که پیامبرش پیامهای او را به مردم میرساند و دروغگو نیست».[11]
سرزنش تشبیهکنندگان
صدوق نقل میکند: محمد بن عیسی از امام هادی(علیه السلام) درباره آیه شریفه ) وَ الأرضُ جمیعاً قَبْضَتُهُ و یوْمَ القیامَةِ وَ السَّماواتُ مَطْویاتٌ بیمینهٍ([12] پرسیدم. فرمودند: خدای سبحان سرزنش کرده کسی را که او را به خلقش تشبیه میکند. آیا نمیبینی که (در صدر آیه) میفرماید: ( و ما قدروا الله حق قدره)؛ «و خدا را چنان که شایسته است نشناختهاند» که میگویند: «تمام زمین در روز قیامت، در قبضه اوست و آسمانها پیچیده در دست راست او»؛ نظیر آنجا که خدای سبحان میفرماید: «و خدا را آن چنان که شایسته است، نشناختهاند که میگویند: خدا چیزی را بر بشری نازل نکرده است». سپس خدای سبحان خود را از قبضه و یمین منزّه میشمرد و میفرماید: «خداوند پاک و برتر است از آنچه با وی شریک میگردانند».[13]
تفسیر )لِیغْفِرَ لَکَ اللهُ مَا تقدَّم(َ[14]
استرآبادی نقل میکند: از امام هادی(علیه السلام) درباره آیه «تا خداوند از گناه گذشته و آینده تو درگذرد»، پرسیدند. فرمودند: پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)کدام گناه گذشته و ایندهای دارد؟ این گناهان گذشته و آینده شیعیان علی(علیه السلام) است که خدا آن را بر دوش پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) مینهد و از همه به خاطر او در میگذرد».[15]
تفسیر آیه (یوْمَ یعَضُّ الظّالم علی یدَیه)
علامه مجلسی نقل میکند: به متوکّل عباسی خبر دادند که امام هادی(علیه السلام) آیه شریفه(یوم یعضُّ الظالم علی یدیه یقول یالیتنی...)[16] را بر خلیفه اول و دوم تطبیق میکند. متوکل گفت: با او چه کار کنیم؟ گفتند: مردم را جمع کن و از او در حضور مردم بپرس. اگر همان پاسخ را داد، مردم به حسابش میرسند، و اگر غیر آن را گفت، نزد یاران خود رسوا میشود. متوکّل همه قضات و بنی هاشم و یاوران خود را فراخواند و در جمع آنان از امام هادی(علیه السلام) پرسید. آن امام همان فرمودند: اینان کسانی هستند که خدا با کنایه از ایشان سخن گفته است و بر ایشان منّت نهاده و عیبشان را پوشانده است. آیا امیر میخواهد آنچه را خدا پوشانده، آشکار کند؟ متوکّل گفت: نه، نمیخواهم.[17]
تفسیر (تَبَّتْ یدا أبی لَهَبٍ)[18]
مجلسی نقل میکند که متوکّل روزی یک نویسنده نصرانی به نام ابا نوح را صدا کرد و اطرافیان با کنیه خواندن اهل کتاب را جایز نشمردند. متوکل استفتا کرد و پاسخهای گوناگون شنید. از امام هادی(ع) نیز آن را پرسید. امام(علیه السلام) در پاسخ نوشت: (بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم تبَّتْ یدا أبی لَهَبً). متوکل فهمید که جایز است؛ زیرا خدا کافر را با کنیه خوانده است.[19]
فضیلت سوره هَلْ أتی
شیخ طوسی نقل میکند که علی بن عمر عطار گفت: در روز سهشنبه خدمت امام هادی(علیه السلام) رسیدم. فرمودند: تو را دیروز ندیدم. عرض کردم: در روز دوشنبه حرکت به سوی مقصد را دوست ندارم. امام هادی(علیه السلام) فرمودند: ای علی! هر که میخواهد خدا او را از شرّ روز دوشنبه حفظ کند، در رکعت اوّل نماز صبح آن، سوره هل أتی را بخواند. سپس امام هادی(علیه السلام) آیه )فَوَقاهُمُ اللهُ و شَرَّ ذلکَ الْیوْمِ وَ لقّاهُمْ نَضْرَةً وَ سروراً([20] را خواندند.[21]
تفسیر(بَلْ هم أضلّ)
شیخ طوسی با سند خود از عبید الله بن محمّد تمیمی نقل میکند که گفت: در سامرا از سرورم ابوالحسن امام هادی(علیه السلام) شنیدم که میفرمودند: اراذل و اوباش، قاتلان پیامبراناند، و عامّه، نامی است که از عمی (به معنای نابینایی) گرفته شده است و خداوند نخواست ایشان را فقط به چارپایان تشبیه کند؛ از این رو، فرمودند: )بل هم اضلّ[22](؛ «بلکه گمراهترند».[23]
پی نوشت:
[1] . ر.ک: تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1336ش، ج3، ص214.
[2] . برای آگاهی بیشتر درباره بحث خلق قرآن میتوانید به منابع ذیل رجوع کنید: تاریخ الخلفاء، سیوطی، ص306 ـ 312؛ ضحی الاسلام، احمد امین، ط7، قاهره، المکتبة المصریة، ج3، ص 155ـ 207؛ بحوث الملل و النحل، جعفر سبحانی، ط2، قم، لجنة ادارة الحوزة العلمیة، 1411ق، ج2، ص252ـ269.
[3] . التوحید، صدوق، تهران، مکتبة الصدوق، 1387ه.ق، ص224، ح4؛ الأمام الهادی من المهد الی الحد، ص156، ح19؛ انبیاء/ 49: )الّذینَ یخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیبِ وَ هُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُون(.
[4] . الامالی، شیخ طوسی، ص 580، ح1203؛ بحارالأنوار، ج92، ص15، ح9.
[5] . بقره / 108.
[6] . بقره / 55.
[7] . بحارالانوار، ج17، ص421، ح47؛ فرهنگ جامع سخنان امام هادی، ص120ـ124.
[8] . بقره / 219.
[9] . تفسیر العیاشی، ج1، ص105، ح311.
[10] . آیه مباهله در سوره آل عمران / 61 آمده است: )فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نساءَنا وَ نِساءَکُمْ و أَنْنُسَنا وَ أنْفُسَکُمْ ثُمَّ نََبْتَمِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللهِ عَلَی الکاذبینَ(.
[11] . تفسیر العیاشی، ج1، ص176، ح55؛ بحارالانوار، ج21، ص342، ح9.
[12] . زمر / 67.
[13] . التوحید، صدوق، ص160، ح1، معانی الأخبار، ص14، ح4.
[14] . فتح / 2.
[15] . بحارالانوار، ج24، ص273، ح57؛ فرهنگ جامع سخنان امام هادی(ع)، ص152.
[16] . فرقان / 27.
[17] . بحارالانوار، ج30، ص246، ح113 و ج50، ص214، ح26.
[18] . مسد / 1.
[19] . بحارالانوار، ج10، ص391، ح4؛ فرهنگ جامع سخنان امام هادی، ص154.
[20] . انسان / 11
[21]. الأمالی، شیخ طوسی، ص224، ح389.
[22] . فرقان / 44.
[23] . الامالی، شیخ طوسی، ص613، ح 1267؛ بحارالانوار، ج70، ص11، ح12.