منبع: الهه عيوضزاده
منبع: جام جم آنلاين (www.jamejamonline.ir)
خواب و كمبود خواب يكي از بحثبرانگيزترين جنبههاي مراقبت از كودك است. معمولا والدين جوان، اهميت حياتي اين موضوع را در هفتهها و ماههاي اول تولد فرزندشان كشف ميكنند. كميت و كيفيت خواب نوزاد روي شادي و رضايت همه اعضاي خانواده تاثير ميگذارد.
خواب كودكان در سنين مختلف متفاوت است، اما در واقع اين تفاوتها تنها ناشي از تغيير شكل مشكلات خواب است. مثلا به جاي گريه، بيخوابي و به جايغذا دادن به نوزاد در طول شب، كابوسهاي شبانه يا تشنگي به سراغ كودك ميآيد.
شما چگونه كودكتان را كه در حال گريه است ميخوابانيد؟ چگونه بايد با فرزندتان كه در نيمههاي شب از خواب بيدار ميشود رفتار كنيد؟ و چقدر خواب براي فرزندتان كافي است؟ مقدار خواب كاملا به سن فرزندتان بستگي دارد. جداولي كه به اين منظور وجود دارد در واقع متوسط خواب كودكان را در سنين خاص، گزارش ميكنند.
هيچ عدد دقيقي براي ساعات خواب مورد نياز براي همه بچهها در يك سن خاص وجود ندارد. يك كودك دو ساله ممكن است از ساعت 8 شب تا 8 صبح بخوابد، اما كودك ديگر با سني مشابه ممكن است با خوابيدن از 10 شب تا 5 صبح، كاملا سرحال شود. به هر حال خواب در سلامت كودك نقش مهمي را ايفا ميكند؛ اما هميشه ارتباط بين كمبود خواب يك كودك و رفتارش، روشن و واضح نيست. وقتي بزرگترها خسته ميشوند بدخلق شده و انرژيشان كاهش مييابد، اما كودكان احتمال دارد كه فعالتر شده، مرتبا با همه چيز مخالفت كرده و رفتارهاي افراطي از خود نشان دهند.
اگرچه محدوده مقدار خواب كودكان در هر سني مشخص است، اما هر كودكي شخصيت منحصر به فردي دارد كه ميزان خواب مورد نياز او را تعيين ميكند. در اينجا تخميني براساس ميزان سن و سال كودك آمده است.
نوزادان زير شش ماه
هيچ فرمولي براي خواب نوزادان وجود ندارد چرا كه ساعت دروني آنها هنوز كاملا پرورش نيافته است. عموما نوزادان، بين 16 تا 20 ساعت در شبانهروز ميخوابند كه اين ميزان خواب بين شب و روز تقسيم ميشود.
نوزادان هر 3 تا 4 ساعت بايد بيدار شوند تا وزنگيري آنها كامل شود، اين اتفاق در دو هفته اول روي ميدهد. بعد از آن، حتي اگر نوزاد مدت بيشتري را هم بخوابد مشكلي ايجاد نميشود. البته بيشتر نوزادان فاصله زماني زيادي را نميخوابند چون گرسنه ميشوند. بيشترين مدتي كه يك نوزاد به طور متصل ميخوابد معمولا بين 4 تا 5 ساعت است اين كاملا به ميزان گرسنگي طفل بستگي دارد. اگر نوزاد مدت زيادي را بخوابد احتمالا در طي روز گرسنهتر شده و نياز به وعدههاي غذايي بيشتر در او افزايش مييابد.
ولي والدين نگران نباشند چرا كه وقتي احساس ميكنند كه خواب شبانه برايشان مثل يك روياي دستنيافتني است، زمان خواب نوزادشان معمولا شروع به شيفت كردن به سمت شب ميشود. در 3 ماهگي، 5 ساعت از خواب در طول روز و 10 ساعت در طول شب خواهد بود و با يك يا دو وقفه در طول شب مواجه خواهيم بود.
در مورد 90 درصد بچههاي با اين سن و سال، خواب شبانه 6 تا 8 ساعت خواهد بود.
اما مهم است كه بدانيد كودكان هميشه وقتي به نظر ميرسد كه بيدارند، در واقع بيدار نيستند آنها ميتوانند گريه كنند و صداهاي مختلفي را در هنگام خواب سبك، ايجاد كنند. حتي اگر آنها در طول شب بيدار شوند شايد فقط براي چند دقيقه بيدار باشند و سريعا دوباره به خواب روند. بهترين حالت اين است كه فرزند شما ياد بگيرد كه خودش سريعا به خواب برود، پس بهتر است به او اجازه بدهيد تا اين روش را امتحان كند.
اگر كودك زير 6 ماه گريه را چندين دقيقه ادامه داد، آن وقت بايد به او پاسخ داد. شايد كودك شما حقيقتا احساس ناراحتي كند؛ گرسنگي، خيس كردن خود، سرما يا حتي بيماري. اما زمان بيداري شبانه براي عوض كردن بچه و غذا دادن به او بايد تا حد امكان سريع و بيصدا باشد. هيچ كار اضافه غير ضروري كه باعث تحريك كودك شود مثل صحبت كردن، بازي كردن يا روشن كردن چراغها را انجام ندهيد. كودك خود را تشويق كنيد تا ياد بگيرد كه شب زمان خواب است. شما بايد اين نكته را به او آموزش دهيد زيرا كودك شما به اينكه چه زماني نيازهايش را برآورده سازد توجهي ندارد.
ايده آل اين است كه كودكتان قبل از به خواب رفتن، در تختخواب مخصوص خود قرار گيرد و اصلا زود نيست كه ساعت خواب منظم و ثابتي را براي او در نظر بگيريد. هر كار آرامشبخشي كه در زمان خاصي در هر شب انجام شود، به روتين ساختن ساعت خواب كودك كمك ميكند. كودك شما همه اينها را با خواب مرتبط كرده و اين كارها به او كمك ميكنند كه او بخوابد. شما ميخواهيد كه كودكتان به طور مستقل به خواب رود و يك امر منظم و ثابت كودك را به اين كار تشويق ميكند.
6 تا 12 ماهگي
در 6 ماهگي، كودك ممكن است 3 ساعت در طول روز بخوابد و 11 ساعت هم در شب در اين سن، شما ميتوانيد پاسختان را به كودكي كه بيدار است و در طول شب گريه ميكند تغيير دهيد.
شما ميتوانيد به كودكتان در اين سن 5 دقيقه فرصت دهيد تا خودش ساكت شود و به خواب رود. اما اگر اين اتفاق نيفتد ميتوانيد او را بدون بغل كردن (تنها با صحبت كردن و نوازش كردن) آرام كنيد، سپس او را ترك كنيد. در غير اينصورت بدانيد كه او بيمار است كودكان بيمار نياز به در آغوش گرفته شدن دارند تا آرام شوند. اگر كودكتان بيمار به نظر نميرسد و به گريه كردن ادامه ميدهد، ميتوانيد كمي بيشتر از 5 دقيقه منتظر بمانيد، سپس كارهاي قبل را تكرار كنيد.
بعد از چندروز، به تنهايي خوابيدن براي كودك راحتتر ميشود. اما اگر كودك 6 ماهه شما به بيدار شدن بيش از 5 تا 6 بار در طول شب ادامه داد با پزشك مشورت كنيد.
بين 6 تا 12 ماه، ترس از جدايي براي تعدادي از كودكان به مسالهاي عمده تبديل ميشود و شايد اين موضوع باعث شود كه آنها دوباره بيدار شوند. اما قوانين براي بيداريهاي شبانه مشابه قبل است يعني نبايد او را در آغوش گرفت، چراغ را روشن كرد، آواز خواند، حرف زد يا به او غذا داد. همه اين فعاليتها تكرار رفتار را تشويق ميكنند.
اگر فرزندتان در حال گريه از خواب شبانه بيدار ميشود، بررسي كنيد كه بيمار نباشد و خودش را خيس نكرده باشد. شما ميتوانيد او را با مهرباني وقتي به پشت يا به شكم خوابيده نوازش كنيد. استفاده از پستانك يا مكيدن انگشت ميتواند به كودك در اين سن كمك كند كه آرام شدن را ياد بگيرد. اگر كودكتان به گريه ادامه ميدهد ميتوانيد از قانون 5 دقيقه استفاده كنيد كه در بالا عنوان شد.
كودكان نوپا
از سن يك تا 3 سالگي، كودك بين 10 تا 13 ساعت ميخوابد. ترس از جدايي يا تمايل به بودن با مادر و پدر ميتواند انگيزه كودك براي بيدار ماندن باشد.
زماني از شب را كه نشانههايي از خواب در كودكتان ديده ميشود يادداشت كنيد و سعي كنيد اين زمان را به عنوان ساعت خواب او در نظر بگيريد و آن را به صورت يك عادت تبديل كنيد.
شما نبايد يك كودك 2 يا 3 ساله را به خواب در طي روز مجبور كنيد. مگر اين كه واقعا خسته و بدخلق شده باشد.
والدين، برخي اوقات اين تصور اشتباه را دارند كه بيدار نگهداشتن كودك باعث ميشود كه او هنگام شب، سر ساعت مناسب به خواب رود. در واقع، كودكان اگر بيش از حد خسته باشند ديرتر و سختتر به خواب خواهند رفت.
ايجاد يك ساعت خواب مقرر و هميشگي، به كودك كمك ميكند كه آرامش داشته باشد و براي خواب آماده شود. براي كودك نوپا، شايد زمان مقرر بين 15 تا 30 دقيقه نوسان داشته باشد و همراه فعاليتهايي مثل خواندن داستان، حمام كردن يا گوش دادن به موسيقي باشد كه باعث آرامش او ميشود.
هر كاري كه شبها براي به خواب رفتن فرزندتان انجام ميدهيد، هر چه كه باشد، كودك احتمالا اصرار دارد كه هر شب تكرار شود. فقط اجازه ندهيد كه تشريفات قبل از خواب خيلي سخت و طولاني شود. به فرزند خود اجازه دهيد كه در زمان خواب يكسري انتخابها داشته باشد مثلا انتخاب كند كه چه لباسي ميخواهد بپوشد، چه عروسكي را با خود به رختخواب ببرد، چه موسيقي را گوش كند. اين موضوع به فرزند شما احساس كنترل و تسلط ميدهد.
اما حتي كودكاني كه خيلي خوب ميخوابند هم در مواقع خاصي والدينشان را از خواب بيدار ميكنند. خواب ديدن، در اين سن شروع ميشود و براي بچههاي خيلي كوچك ميتواند هشداردهنده باشد. كابوسها هم براي كودكان ترسناك است چرا كه آنها نميتوانند فرق بين خيال و واقعيت را تشخيص دهند. پس برنامههاي تلويزيوني كه فرزندتان تماشا ميكند را با دقت انتخاب كنيد خصوصا اگر قبل از خواب آنها را تماشا ميكند.
در اين موقعيتها كودك خود را آرام كرده و او را در آغوش بگيريد. اجازه دهيد كه كودكتان راجع به روياهايش با شما صحبت كند و تا وقتي كه او آرام نشده در كنارش بمانيد. سپس فرزندتان را به رفتن به رختخواب تشويق كنيد.
كودكان پيشدبستاني
كودكان پيشدبستاني بين 10 تا 12 ساعت در شب ميخوابند اما اين يك قانون نيست. يك كودك 5 سالهاي كه خواب شبانه خوبي دارد نيازي به خواب روزانه ندارد. البته، اگر زماني از روز ساكت و آرام باشد، كودك ميتواند به خواب برود.
يك كودك 5 ساله ممكن است هنوز هم مشكل كابوس و حتي مشكل سخت به خواب رفتن در برخي شبها را داشته باشد. شما ميتوانيد يك بسته شامل كتاب با تصاوير زيبا، سيدي، نوار قصه يا چيزهايي از اين دست را آماده كرده و در اختيار كودك قرار دهيد تا با استفاده از آنها راحتتر به خواب رود. از اين وسايل با هم استفاده كنيد و طوري آنها را در اتاق كودك قرار دهيد كه او بتواند در هر ساعتي از شب به آنها دسترسي پيدا كند.
سن مدرسه و قبل از نوجواني
كودكان بين 6 تا 9 سالگي حدود 10 ساعت در شب ميخوابند. دشواريهاي زمان خواب خصوصا براي تكفرزندان در اين سنين بيشتر ميشود. سعي كنيد يك زمان كوتاه خصوصي را قبل از خواب با او بگذرانيد و از اين زمان براي اعتماد به نفس دادن به او و صحبت كردن با او استفاده كنيد. اين كار كودك شما را براي خواب آماده ميكند.
كودكان سن 10 تا 12 سال به حداقل 9 ساعت خواب شبانه نياز دارند. كمبود خواب در كودكان ميتواند باعث بدخلقي و بيشفعالي آنها شود.
نوجوانان و بزرگسالان
نوجوانان به 8 تا 5/9 ساعت خواب در شب نياز دارند، اما خيلي از آنها به اين اندازه نميخوابند. چون نوجوانان معمولا برنامه خاصي براي فعاليتهايشان دارند و ساعات مشخصي را در مدرسه سپري ميكنند. معمولا كمبود خواب دارند. اگر فرد هر شب يك ساعت كمبود خواب داشته باشد گويا در طول يك هفته، يك شب را نخوابيده. از طرفي كمبود خواب باعث كاهش تمركز، كاهش حافظه كوتاهمدت، عملكرد متغير و تاخير در زمان پاسخگويي به محركها ميشود. از طرفي بدخلقي، مشكلات در سر كلاس درس، تصادفات رانندگي و غيره هم از عوارض كمخوابي است.
يك نوجوان به طور ايدهآل بايد سعي كند كه هر شب سر ساعت معيني به رختخواب رفته و راس ساعتي معين از خواب بيدار شود و حداقل بين 8 تا 9 ساعت هم بخوابد.
در انتها بايد به اين نكته توجه كرد كه راه مطمئني براي ايجاد خواب خوب در كودك وجود ندارد، اما والدين بايد بدانند كه اكثر بچهها توانايي خوب خوابيدن را دارند و با كمي تلاش ميتوان عادات خوبي را جهت خواب در كودك ايجاد نمود.