وي البته در كنار اين كتاب، مجموعه هاي ديگري را نيز در موضوعات فقهي مختلف با رويكردهايي قابل توجه و شايان تقدير، به انجام رسانده است كه يا به چاپ رسيده يا در انتظار نشر است.
حجتالاسلام محمدي نژاد، طلبهاي جوان و خوش فكر است كه با تلاشي وافر، براي به منصه ظهور رسيدن ايدههاي آموزشي و تربيتياش به حمايت بيشتر مديران و مسئولان نياز دارد.
*جناب آقاي محمدي نژاد، ضمن تشكر از وقتي كه در اختيار خبرگزاري حوزه قرار داديد؛ همانطور كه مي دانيد دليل اصلي گفتگوي ما كتاب «رساله مصور» خودتان را معرفي كنيد و انگيزه و زمينههاي تأليف رساله مصور را بيان نماييد.
بسم الله الرحمن الرحيم. عليرضا محمدينژاد هستم اهل قزوينم و در سال 1375 وارد حوزه علميه قم شدم. البته زمينهها و اسباب نگارش رساله مصور مختلفند. عوامل زيادي دست به دست هم دادند تا اين كار مهم انجام شود؛ ولي شايد انگيزه بنده به محيط و شرايطي كه با آن برخورد داشتم خيلي مرتبط بود. به جهت اينكه از همان سالهاي آغازين طلبگي همكاري تنگاتنگ با يك مجموعه فرهنگي و گاهي مسؤوليت آن را نيز به عهده داشتم و از نزديك برخي نيازهاي ضروري ديني جامعه را حس ميكردم و با توجه به اين كه فقه آموزي مهمترين رسالت حوزههاي علميه است بنده مانند خيلي از روحانيون معزز و محترم حوزهها با اين سوال و مشكل مواجه بوديم كه خروجي اين علم مهم و سرنوشت ساز كه ارتباط فراوان با دنيا و آخرت مردم دارد آن طور كه شايسته و بايسته است و به دلايلي قابل استفاده جامعه به طرز مطلوبي نيست. ساده گويي و روان بودن متنها و واژهها و به روز نبودن برخي از مصاديق و عدم به كارگيري تكنولوژي آموزشي و غيره. يكي از علاقهها و برنامههاي بنده در حوزه از همان سال اول طلبگي مطالعه رساله بود و خيلي سوالات برايم پيش ميآمد كه پاسخش را نميدانستم و برخي به خاطر همين شيوهها و ايرادات بود.
چون مقلد آيتالله العظمي بهجت (ره) بودم به خصوص به صورت كتبي استفتائات زيادي از ايشان پرسيدم و برخي سوالات و مشكلات را با كمك اساتيد حل كردم، ولي به هر حال ما كه حوزوي هستيم گاهي در عبارات به مشكل ميخوريم، بدون شك مردمي كه با اين واژهها آشنا نيستند خيلي سوالاتشان اگر حل نشود سراغ رساله ها نميآيند. احساس من اين بود كه بين حوزه و خارج حوزه يك واسطه نياز است تا خروجي فقه را با شيوه و زباني روان ارائه دهد. البته كارهاي خوبي هم قبل از اين شده بود؛ ولي ميشد نوآوري داشت و كمي تأليفات قبل از اين را تكميل كرد.
در موسسه اطلس تاريخ شيعه عضو گروه جغرافياي تاريخي بودم بنا شد كار احكام نيز در اين موسسه انجام شود كه بنده با پيشنهاد دوستان و نظر مدير محترم موسسه توفيق همكاري پيدا كردم و سرگروهي بخش احكام را عهده دار شدم. با اينكه كار اصلي موسسه و رسالت مجموعه اطلس تاريخ شيعه تحقيقات در زمينه تاريخ و جغرافيا بود و از جهت مالي هم وضعيت و بودجه مطلوبي براي چنين كارهايي نداشت، ولي انصافاً از طرف موسسه از اين كار خوب حمايت كردند. يكي از بزرگان اخلاقي هم كه با موسسه ارتباط دارند اين كار را سبب گرايش مردم به احكام دانستند و گروه را مورد تشويق قرار دادند؛ لذا بحمدالله كار به خوبي و با اخلاص دوستان خوبم در موسسه ادامه يافت و به سرانجام رسيد.
رساله مصور با يك گروه 7 تا 10 نفره از محققان حوزه در طول 4 سال و با نظارت و مديريت ارزنده حجة الاسلام و المسلمين بنايي انجام شد.
*گفتيد جرقه اصلي كار از يك مجموعه فرهنگي كه با جوانان ارتباط داشتيد شروع شد؟
بله خود بنده انگيزه اصليام را براي كار از همان جلسات احكام داشتم و اين در ذهن من بود كه رسالهها با تمام خوبي و ارزشي كه نزد ما شيعيان دارند ولي حلقه مفقودهاي هنوز باقيست و ارائه آن به اين شكل جذابيت ندارد. البته بنده از كار خودم كاملا راضي نيستم ولي دوستان من هر آنچه در توان داشتند انجام دادند. و واقعا ثمره تلاششان را هم ديدند كه اميدوارم خدا از همه ما قبول كند. بالاخره اين كار، كار فردي نبود. و تنها جايي كه زمينه چنين حركتي فراهم شد موسسه اطلس تاريخ شيعه و حمايت مدير محترم آن بود و تا الان هفت كتاب توسط كانون نشر احكام توليد شده است. كتاب احكام مصور پوشش بانوان، كار اخير ما بود.
*احتمالا كتاب جالب توجه و مناقشه برانگيزي هم بوده؟
كتاب خيلي خوبي شد كه قبل از ماه رمضان با پنجهزار تيراژ چاپ شد و مورد استقبال قرار گرفت كه در حال حاضر آماده چاپ دوم است.
*و عناوين ديگر كتابها؟
احكام عزاداري كار شده كه تصويري است ولي محور تصاويرش آموزشي نيست و نيز رساله مصور روزه و احكام عيد فطر كه به صورت جزوه چاپ شده است.
رساله مصور جانبازان هم ان شاالله به زودي چاپ خواهد شد.
اين نكته را هم عرض كنم كه اولين بار رساله مصور به سفارش كانونهاي مساجد چاپ شد. از ابتداي رساله كار شده بود مانند مباحثي چون: تقليد، تكليف، طهارت، نجاست، مطهرات، وضو، غسل، تيمم و نماز و روزه؛ ولي هنوز خروجي نداشتيم. ستاد هماهنگي و نظارت بر كانونهاي فرهنگي هنري مساجد تقاضا كردند 5هزار جلد براي آنها چاپ شود كه پس از چاپ مورد استقبال واقع شد و چاپهاي بعدي هم ادامه يافت و بالاخره همان جلد هم كه اولين كار گروه بود به عنوان كتاب سال حوزه انتخاب شد.
* آيا در رساله مصور علاوه بر توجه به تكنولوژي آموزشي، به جزيي شدن احكام هم توجه شده؟
بله سعي شده تا جايي كه امكان دارد مخاطب كتاب با اما و اگر مواجه نشود. عرض كردم در بيان حد ترخص آمده: اگر ديوار شهر ديده نشود يا صداي اذان شنيده نشود شما ميتواني روزه را افطار كني. حال مكلف ميگويد من چگونه اين را تشخيص دهم؟ حد ترخص چند كيلومتر است؟ برخي حتي تا 10 كيلومتر احتياط ميكنند. براي حل اين مشكل گروهي 3-4 نفره تشكيل شد و اين افراد دو مرتبه به اطراف شهر رفتند و بالاخره اين فاصله را به متر مشخص كردند.
*چگونه بعضي عناوين مثل تقليد را مصور كرديد؟
همان طور كه ميدانيد تصوير در ماندگاري مطلب در ذهن و همينطور يادگيري سريع تأثير دارد. كار ديگري هم قبل از ما در اين بعد انجام شده بود مثل رساله نوين جناب حجة الاسلام و المسلين بيآزار شيرازي بعضي پاياننامههاي فقهي و كتابهاي احكام و تحقيقات فقهي استدلالي كه ميتوانست به ما كمك كند تهيه كرديم نوجوان كه بودم كارهاي ايشان برايم خيلي جذاب بود. اگر ديده باشيد گاهي ايشان يك عكس يا نقاشي بسيار ساده در كنار مساله مي آورد ولي اين باعث ميشد شما كتاب را از دستت زمين نگذاري.
ما هم با اينكه بيشتر در مباحث آموزشي تصوير آوردهايم ولي باور داريم كه چون هدف جاذبه و اثر گذاري و بالاخره ايجاد انگيزه براي عمل است، لذا با اينكه مسائل تقليد، تصاوير آموزشي ندارد تصاويري مرتبط ولي غيرآموزشي در كنار متن آوردهايم تا هم جذابيت حفظ شود و هم قالب كار تا حدودي يكسان باشد. بعضي جاها هم از نماد و تصاوير سمبليك مرتبط با موضوع استفاده شده است.
يكي از دوستان حوزوي كه كتاب رساله مصور را ديده بود ميگفت يك بار از من سوالي پرسيدند كه پاسخش را فراموش كرده بودم ولي تصوير كتاب كه به ذهنم آمد جواب سوال را دادم.
*به نظر ميرسد يكي از نقاطي كه در چنين كارهايي بايد به آن توجه كرد بحث معلوليت جسمي و بيماري و بحث سالمندان است كه اين گروهها به شدت با مسايل احكام درگيرند.
بله در رساله مصور در برخي قسمتها مسائلي بيان شده.
*منظورم مجموعه كاملي در اين زمينه است كه در جايي مثل بيمارستانها به شدت نياز است.
در كتاب رساله مصور جانبازان اين كار انجام شده كه تحقيقات آن به اتمام رسيده و استفتائات نوي فراواني همراه تصاوير مربوطه آمده است. مثلا براي ما سوال بود كه تيمم با يك دست چگونه است؟ دو طرف پيشاني را با يك دست بكشيم يا دو بار بكشيم يا يك دست را پهن كنيم از عرض به پايين بكشيم. نوع دستكشيدن كسي كه يك دستش قطع شده؛ تيمم و وضو در سوختگيها، قطع كف دو دست؛ كساني كه نميتوانند بايستند يا با عصا ميتوانند بايستند؛ كساني كه بايد خوابيده نماز بخوانند كساني كه به روي شكم در بيمارستان خوابيدهاند؛ كساني كه سرم به آنها وصل است كساني كه بدنشان خوني است و... همه اين ها در رساله مصور جانبازان آمده است كه جناب حجة الاسلام و المسلمين رحيميان نماينده رهبري در بنياد شهيد هم كتاب را ديدهاند و راهنمايي هاي خوبي كنار متن مرقوم نمودهاند. دوستان هم تلاش فراواني داشتند كه كتاب آبرومندانه كار شود و تقديم جانبازان و ايثارگران عزيز شود. يكي از دوستان هم براي نظارت تصاوير به آسايشگاه ثارالله رفت.
*همان كتاب را ميتوان به عنوان كتاب مرجع در بيمارستان استفاده كرد؟
بله البته كتاب رساله مصور جانبازان به سفارش بنياد شهيد و امور ايثارگران كار شده و توزيع هم توسط ايشان انجام خواهد شد. اميدواريم با هماهنگي وزارت بهداشت اين كار انجام بشود. نظر ما و دوستان هم اين بود كه در هر بيمارستان يك رساله مصور جانبازان باشد.
*به نظر ميرسد جاي اطلس كامل بيماران خالي است.
يك كتاب با موضوع پزشكي هم در كانون نشر احكام موسسه اطلس تاريخ شيعه در دست تهيه است كه مسايل تخصصي پزشكي آن جا مطرح شده است.
*مخاطب هدف رساله مصور چه كسانياند؟
سنين دبيرستان به بالا. ولي طرحها و ايدههايي براي كودكان ابتدايي و نوجوانان هم داريم كه به دليل محدوديت بودجه موسسه تا به حال نتوانستهايم عملي كنيم. پوسترهايي هم مثل آموزش تيمم و وضوي بانوان تهيه شد و برخي مراكز مثل سازمان تبليغات زنجان به صورت گسترده در مدارس پخش كردند.
*ايده اصلي كتاب از خودتان بود؟
در ذهنم چيزهايي بود و به مرور تكميل شد. كار بنده در موسسه، جغرافياي تاريخي بود و اكنون هم در همين گروه مشغول تحقيق هستم. وقتي سرگروه گروه احكام شدم در جلسات، ايدهها و نظرات خوبي مطرح شد و با همكاري دوستان و مدير محترم كار به اينجا رسيد.
*به سوابق تحصيليتان اشاره نكرديد؟
شش سال درس خارج در محضر آيتاللهالعظمي زنجاني، آيتالله شاهرودي و آيتالله شبزندهدار.
*درس غيرحوزوي؟
نه تحصيلات دانشگاهي نداشتهام. از همان دبيرستان وارد حوزه شدم و تمام وقت تحقيقي بنده به شركت در دروس و درس و بحث و تحقيق در موسسه اطلس تاريخ شيعه ميگذرد.
*تيراژ رساله مصور چقدر بوده؟
تا الان 6 بار چاپ شده كه ميانگين آن در هر چاپ 5هزار نسخه بوده است.
*يعني حدود 30هزار نسخه؟
حدود 28-27 هزار
*طي چند سال؟ به نظر ميرسد تيراژ كم باشد؟
همين طور است. نسبت به خودش بايد تيراژ خيلي بيشتري داشته باشد ولي متاسفانه ما در موسسه اطلس خيلي در كار توزيع فعال نيستيم.
*پس تيراژها را چكار كرديد؟
براي خودمان هم عجيب است. با اين تبليغات كم. استقبال نسبتا خوب بوده است. بعضي مراكز و موسسات حوزوي و دولتي و فرهنگي متوجه شدند و در تيراژ مختلف سفارش دادند.
*چرا براي توزيع، كاري نميكنيد؟
به دليل مشكلاتي هنوز در كار توزيع نتوانستهايم خوب عمل كنيم و اصولا موسسه در اين واديها وارد نشده است كه بايد اين مساله را بيشتر با مديريت موسسه بررسي كنيد.
*اين كه بينتيجه است. كتاب به دست مخاطب نميرسد.
بله همين طور است كه مي گوييد.
* گفتيد از نظر 7 تن از مراجع استفاده شده است.
بله. مراجع محترمي كه زمان تحقيق كتاب در قيد حيات بودند.
*تفاوت نظر مراجع را چگونه حل كرديد؟
هر چند رسالهها تفاوتهايي به لحاظ متن دارند ولي در خيلي از موارد از نظر محتوا بيانشان يكي است كه اينها را با كمي دقت ميتوان يكسان سازي كرد. به عبارتي خيلي از فتاواي مراجع مثل هم است ولي نگارش ادبي آنها متفاوت است. اين نظرات را به راحتي ميتوان تلفيق كردهايم. نظراتي هم كه نميشود تلفيق كرد حفظ امانت شده و البته بارها از طرف كارشناسان فن و دفاتر مراجع مورد بررسي قرار گرفته.
*در استفاده از تصاوير براي «زيباشناسي» و در عين حال «گويايي» تصوير چه كردهايد؟
در انتخاب تصوير مناسب گاهي با مشكل مواجه بوديم. به ويژه در كتاب تيمم و وضو كه بايد تصوير افراد استفاده ميشد ميخواستيم تصاوير متنوع باشد و تا توانمان بود سعي كرديم تصاوير زيبا و متنوع باشد.
*بازخورد كتاب چگونه بود؟
خيلي خوب. خاطرات خوبي داريم. بعضيها با اين كتاب نماز خوان شدهاند. در يك نمايشگاه آقايي در دفتر پيشنهادات نوشته بود دختر شش ساله من با اين كتاب احكام را ياد گرفته است. دختر خود من كه 5 سال دارد تمام احكام پوشش بانوان را ياد گرفته است. چون در كتاب در كنار بعضي از تصاوير مهر «حرام» يا «صحيح» آمده خيلي زود حتي مي توان به كودكان آموزش داد. مثلا مخاطب ما با مطالعه كتاب ميداند مهر قرمز حرام است و چيزهايي را كه خدا دوست ندارد نشان ميدهد. اساتيد دانشگاه و علما هم از اين كتاب استقبال كردند و دوستان كانون نشر احكام را مورد تشويق قرار دادند.
*در اولويتبندي كه داشتيد به بحث نماز رسيديد؟
بله. آموزش نماز و وضو و تيمم بيشتر لازم است. به خصوص تيمم كه خيليها چون نحوه آن را نميبينند صحيح انجام نميدهند. در اين كتاب تيمم به صورت دقيق و جزيي بيان شده و تصاوير هم زيادتر است. مثلا كشيدن روي دست در سه مرحله توضيح داده شده. در حقيقت در رساله مصور مولفين و طراح محترم واسطه انتقال جذابيت رساله ها به مردم شدهاند و البته اين وظيفه ماست نه مراجع محترم و علما. كار علما تدريس و تاليف متون اصلي است و به نظر بنده شاگردان آنها بايد ادبيات رسالهها و شيوه را زير نظر اين بزرگواران با همان اتقان و استحكام علمي به روز و آسان كنند و هنرمندان را هم اعم از عكاس و طراح و اديب و غيره به كار گيرند.
*درباره احكام جديد، ايده اي داريد؟
بله بنده شخصا طرحهايي دارم مثل احكام بازيگاهها و آپارتماننشيني و ... كه حدود 40 موضوع جديد را هم به كانون نشر احكام پيشنهاد دادهام و اميدوارم كه كانون نشر احكام بتواند اين كارها را عملي كند.
*در عين حال كه كتاب، كتاب ارزشمندي است ولي در مقايسه با كتابهاي كودك، نوجوان و جوان به لحاظ چاپ و كيفيت، كتاب نفيسي نيست. براي اين بعد چه تدبيري انديشيدهايد؟
مشكل اصلي بودجه است؛ البته به قول يكي از علما لاجل تنبلي ما هم شايد باشد؛ ولي به هر حال بودجه مهم است.
*فقط بودجه؟
بله حتي پيشنهاد بنده و برخي از دوستان اين بود كه كتاب با كاغذ گلاسه چاپ شود. تا اينجا را هم موسسه خيلي خوب از ما و كار حمايت كرده است. در بحث طراحي و عكاسي واقعا مشكل بودجه مطرح است. پيشنهاد ما اين بود كه دفاتر مراجع، رساله مراجع را به صورت مصور چاپ كنند ولي تا به حال نتيجه نگرفتيم.
*طراحي كتاب حرفهاي بوده؟
خوب است ولي بهتر از اين ميتوانست باشد. تا آن جا كه ميشد محتواي رساله را تقويت كرده.
*براي ترجمه كتاب فكري كردهايد؟
بله به زبان عربي و اردو تقاضا زياد است ولي باز همان مشكل بودجه مطرح است.
جناب آقاي احمد حنيف (از اهالي كانادا) كه كارهاي تبليغي خارج از كشور هم دارند آمد موسسه. و گفت كه فرق ايران با اروپا اين است كه ايران به خصوص حوزه در زمينه محتوا، خيلي خوب كار ميكند ولي شكل و قالب ارئه كار ضعيف است در اروپا 60 درصد كار، شكلي است. كتاب هاي حوزوي ما، همه يك شكل است فوقش نوع چاپش مثلا ميشود بيروتي. رسالهها براي مخاطب غير حوزوي نبايد به اين شكل در بيايد.
*بسيار خب؛ اگر نكته ناگفتهاي هست بگوئيد.
در كانون نشر يكي از دغدغهها همين ساده سازي و بيان واژهها و پرهيز از لغات نامانوس و ويرايش صحيح و دقيق است و سعي كرديم در كتاب هر واژه را در خود صفحه توضيح دهيم و در آخر كتاب هم واژهنامه داريم.
از دوستاني كه دستاندركار تهيه اين رساله بودند تشكر ميكنم اين كار يك كار جمعي بوده است و حاصل كار يك نفر نيست و بنده به نمايندگي از موسسه اطلس تاريخ شيعه نكاتي عرض كردم كه اميدوارم مفيد بوده باشد.
*از وقتي كه در اختيار ما گذاشتيد سپاسگذاريم.
بنده هم از شما و همكارانتان تشكر ميكنم كه زمينهاي در جهت شناسايي متون و تأليفات منتخب حوزوي فراهم ساختهايد.