|
|
1395/3/26 چهارشنبه
شناسنامه اجمالی راستی گستری
بسم الله الرحمن الرحیم
عنوان مسئله :«ضعف پایبندی به صداقت»
توصیف چیستی و ابعاد مساله:
واژه صدق در لغت به معنای قوت در هرچیز است ؛ در گفتار یا در غیر آن. به لحاظ اصطلاحی درمیان تعریف‌های موجود از صداقت سه رویکرد کلی می‌توان یافت:
1. صدق به معنای مطابقت خبر با واقع است.
2. صدق عبارت است از گزارش دادن از چیزی آن گونه که اولاً واقعاً هست و ثانیاً مطابق اعتقاد گوینده نیز هست.
3. مطابقت کلام با اعتقاد گوینده خواه این اعتقاد مطابق واقع باشد خواه نباشد.
برای آراستگی به فضیلت صداقت، شناخت ابعاد و گستره آن ضروری است. نگاهی به تعاریف پیش گفته نشان می‌دهد صدق، قید اخبار، نطق و قول است و از این رو مربوط به گستره زبانی و بعد گفتاری است. البته توجه به ابعاد لغوی صدق این نظر را تأیید می‌کند که صدق و کذب اساساً ار مقوله گفتار است و در درجه اول گفتار خبری را در بر می‌گیرد.
در یک تقسیم بندی برای صدق مصادیق متعددی برشمرده‌اند: مانند صدق درگفتار، صدق در نیت و اراده، صدق در عزم و تصمیم، صدق در وفای به عهد، راستی در عمل، راستی در تحقیق مقامات دین.
انسان به لحاظ وجودی دارای ساحت‌های پنج‌گانة باورها، احساسات و عواطف، نیازها، اراده و عمل است. انسان گاه باورها، احساسات و نیازهای خود را نه بر اساس فهمی واقعی و صادقانه از هستی بلکه تابع آنچه می‌خواهد باشد رقم می‌زند، به دنبال آن به تدریج من انسانی، شروع به باورسازی‌های کاذب به نفع و متناسب با خواسته‌های خود می‌کند. باورهای کاذب، عواطف کاذب، اراده‌های معطوف به خواسته‌های کاذب و درنهایت کمالات کاذب پدید خواهد آمد. از این منظر کمال صداقت در یک انسان در این است که باورهای صادق داشته باشد و عواطف و نیازهای خود را براساس این باورها تنظیم کند اراده‌اش در خدمت این باورها و نیازها باشد. در پرتو این انطباق است که با انسانی یکپارچه، یکرو و صادق روبرو خواهیم شد که با دیگران نیز صادقانه برخورد می‌کند.
نگاهی به آیات قرآن درباره صداقت نشان از جایگاه عظیم و والای این ارزش در کلام الاهی دارد تاجایی که قرآن به انسان‌ها فرمان می‌دهد که «کونوا مع الصادقین» و در جای دیگر می‌فرماید: «اتقوا الله و قولوا قولاً سدیداً» این دستور نشان می‌دهد که راست‌گفتن و با راستگویان بودن و ماندن، بنیاد و شالودة سعادت و فوز است.
قرآن کریم برای فاصله گرفتن از ارزش راستگویی پیامدهای فردی و اجتماعی‌ای موارد ذیل را برمی‌شمرد:
1. ضرر شخصی برای دروغگو (غافر/28)
2. بدعت در دین (نحل/116)
3. بیماردلی (بقره/8و 10)
4. روسیاهی در قیامت (زمر/60)
5. نفاق(آل‌عمران/94)، (انعام/21و93و 144)
6. محرومیت از درک آیات الاهی(جاثیه/7و8)
7. محرومیت از رستگاری(یونس/69)، (نحل/116)
8. محرومیت از هدایت(زمر/3)، (غافر/28)
9. گرایش به نفاق( توبه/77)
در ثمرات راستی و صداقت از منظر روایات نیز به موارد ذیل می‌توان اشاره کرد:
1. عزت و سربلندی (بحار/ج78 ص269)
2. نجات بخشی(غررالحکم،1118-1119)
3. برکت (بحار، ج71ص 9)
4. موجب نزدیکی به معصوم در قیامت(بحار، ج77،)
5. ریشة کرامت انسان( بحار، ج71ص9)
6. از پایه‌های ایمان(غررالحکم، 1579)
7. سنجة تشخیص دینداری (بحار، ج71، ص 2و9)
برخی پیامدهای سوء فردی اجتماعی فاصله گرفتن از صداقت در روایات به قرار ذیل معرفی شده‌اند:
1. خیانت اجتماعی(بحار، ج72، ص261)
2. فجور(میزان الحکمه،ج8ص 340)
3. سستی و زوال ایمان(کنز خ8994)
4. ریشه تمام شرور(بحار ج72،ص236)
5. ازبین رفتن اعتبار، شخصیت و جایگاه اجتماعی(بحار، ج72، ص259)
6. پشیمانی و ندامت(بحار،ج،77ص211)
7. ازدست دادن اعتماد اجتماعی نسبت(غررالحکم، 6557)
8. فقر و کم شده روزی ( بحار، ج72، ص261)
صداقت در نیت، گفتار و رفتار در همه شئون زندگی یک ارزش اخلاقی و انسانی و به‌ویژه یک سرمایه اجتماعی بسیار مهم به شمار می‌رود. در لایه مناسبات اجتماعی و فرهنگی نیز صداقت و دروغ‌گویی، معیاری با نقش محوری در شناسایی و نقد سطح اصالت روابط اجتماعی و ارزیابی فرهنگی است. نیرنگ، ریاکاری، نفاق، دورویی ، چرب‌زبانی، عوام‌فریبی، کتمان و تملق و مانند آن از مظاهر ناراستی است که می‌تواند بنیان‌های جامعه را فروپاشد. امروزه به‌واسطه پیچیده‌تر شدن روابط اجتماعی مانند بروکراسی‌های اداری به‌ویژه در جوامعی که مهارت مدیریت اجتماعی ضعیف‌تری دارند ناراستی به یک معضل اجتماعی تبدیل شده است، به‌طوری‌که بر فعالیتهای حرفه‌ای و تعاملات اجتماعی سایه افکنده است. بسیاری از ناهنجاری‌های رفتاری و اختلافات خانوادگی و همچنین تنش‌ها و پرخاشگری‌ها در زندگی روزمره و در مناسبات حرفه‌ای و حتی نزاع‌های اجتماعی و سیاسی، به‌نوعی متأثر از مسئله ناراستی و دروغ‌گویی است.
میز اخلاق در فرایند مساله‌یابی بسته جامع رواج دروغ و ناراستی، فعالیتهای متعددی انجام داده که عمده آنها عبارتند از:
1) جلسات شورای دبیرخانه میز برای رسیدن به راه‌حل کشف مسئله اولویت‌دار بسته جامع؛
2) جلسات درون میز برای بررسی اقدامات عملیاتی برای رسیدن به مسئله؛
3) ارسال و اخذ نظر کارشناسان دانشگاه باقرالعلوم(ع) در طراحی فرم پرسشنامه آماری؛
4) توزیع 500 پرسشنامه معضلات اولویت‌دار اخلاقی در مراکز علمی، آموزشی،فرهنگی ، بهداشتی ـ درمانی و انتظامی؛
5) گرفتن گزارش اطلاعات آماری مسائل اخلاقی اولویت‌دار از بخش اخلاق مرکز پاسخگویی؛
6) جمع‌بندی آماری آسیبهای اخلاقی و رسیدن به دو مسئله اخلاقی:
الف. رواج دروغ و ناراستی ب. تضعیف حیا و عفت ورزی؛
7) دعوت از کارشناسان و نخبگان علمی - فرهنگی و تشکیل جلسات کارشناسی برای بررسی این دو مسئله و تبیین دلایل مؤید و مضعف دو مسئله مذکور؛
8) جمع‌بندی نظرات کارشناسان در هسته مرکزی میز و انتخاب مسئله راستی گریزی در قالب «طرح راستی گستری و توسعه فرهنگ صداقت» به‌عنوان طرح بسته جامع حل مسئله میز اخلاق.
در حوزه چیستی مفهومی مسئله، از میان دو مفهوم صداقت معرفتی و صداقت اخلاقی، در این طرح، صداقت به معنای عام مورد نظر است؛ به عبارت روشن‌تر مقصود، بررسی صرف تطابق مدلول با محکی خارجی(صداقت معرفتی) نیست، بلکه مراد، بررسی وضعیت تطابق در نیت با گفتار و عمل (بود و نمود) است.
بنابراین، ابعاد مسئله فراتر از «صداقت کلامی» است و صداقت در معنای عام آن، مجموعه ناراستی‌های اعتقادی،کلامی و رفتاری را شامل می‌شود.
|
ضرورت مسئله:
یکی از مختصات جامعۀ مطلوب و متمدن اسلامی، رشد و توسعه‌یافتگی اخلاقی افراد و نهادهای آن جامعه است. تجارب تاریخی جوامع مختلف بشری و آموزه‌های صریح دینی به‌روشنی گواهی می‌دهند که سعادتمندی جامعه، مبتنی بر حاکمیت فضای اعتماد به‌عنوان مهم‌ترین سرمایه اجتماعی در میان افراد آن جامعه است که تحقق این مهم بسیار متأثر از التزام عملی به «آموزه اخلاقی صداقت» است.
از سوی دیگر، انواع گزارش‌های میدانی و تحلیل‌های کارشناسان حوزه اخلاق و فرهنگ، حکایت از این واقعیت تلخ دارند که صداقت و راستی در جامعۀ ما نه‌تنها وضعیت مطلوبی ندارد بلکه در سطوح مختلف فردی و اجتماعی، سیر نزولی آن مشاهده می‌شود. نسبت معنادار بین فقدان صداقت در خانواده با آثار نامطلوب تربیتی از هزینه‌های بسیار زیان‌بار فقدان فرهنگ صداقت در خانواده است. ناراستی در محیط کار به صورت‌های متنوعی از قبیل تملق، نیرنگ و فرصت‌طلبی و مانند آن همگی آبشخور رذیله اخلاقی «دروغ» است.
داده‌های آماری تاحدودی می‌تواند وضعیت موجود مساله را در جامعه روشن کند. برخی از آمارها و فراتحلیل‌ها در زمینه وضعیت این مساله اخلاقی در جامعه به قرار ذیل است.
· 82٪ از مردم در سال 1382 رواج صداقت در جامعه را متوسط به پایین دانسته‌اند.
· 9/82٪ از مردم رواج تملق و چاپلوسی را در کشور متوسط به بالا دانسته‌اند.
· 82٪ از مردم رواج تقلب و کلاهبرداری را متوسط به بالا ارزیابی کرده‌اند.
· 80 ٪ از مردم میزان دورویی و تظاهر در جامعه را متوسط به بالا دانسته‌اند.
همچنین:
· باور به ارزش اخلاقی صداقت و راستگویی در جامعه، از 5/23در صد در سال 75 13به1/15درصد درسال 1379 و 9/8درصد درسال 1382کاهش چشمگیری یافته است.
· باور به ارزش اخلاقی پایبندی به قول و قرار، از 6/17درصد درسال 1379 به 6/11در صد درسال 1382کاهش یافته است.
· از سوی دیگر ضد ارزش تقلب و کلاهبرداری، از 43در صد درسال 1375 به 9/73در صد در سال 1379و 7/74درصد در سال 1382افزایش تکان‌دهنده‌ای یافته‌است.
· ضدارزش دورویی و تظاهر از 6/34در صد در سال 1375 به 2/68درصد در سال 1379و1382افزایش یافته‌است.
اهم نتایج اخذشده از یافته‌های آماری حاکی از آن است که:
· گروه سنی نوجوان بیش از همه به فضائل اخلاقی جامعه بدبین هستند.
· گروه سنی 20 تا 29 سال کمتر از همه به فضای اخلاقی جامعه در آینده خوشبین هستند.
· گروههای سنی جوان، بیش از دیگر گروههای سنی بر این باورند که دینداری به قلب پاک است.
· گروههای سنی جوان جامعه گذشته را بیشتر مذهبی می‌دانند.
· طبقات نوجوان و جوان جامعه کمتر احساس افتخار به هویت ایرانی دارند.
تحلیل‌های فوق نشان دهنده وضعیت ویژه گروه سنی 20 تا 29- گروه جوان جامعه - نسبت به گروههای بالاتر و پایین‌تر دارد.
دو متغیر سن و تحصیلات نیز با باور به وجود صداقت درجامعه ارتباط معکوس دارد. با افزایش سن و تحصیلات میزان باور به وجود متغیر صداقت در جامعه کاهش می‌یابد. با این‌حساب جوانان کمتر از سالمندان و تحصیل‌کرده‌ها کمتر از بی‌سوادان و کم‌سوادان براین باورند که در جامعه صداقت وجود دارد.
همچنین نتایج تحقیقی که در سال 1373 انجام گرفت نشان داد 5/98٪ دانش‌آموزان سال سوم و چهارم مناطق نوزده‌گانه شهر تهران نسبت به ارزشهای ارزشهای مذهبی و اخلاقی گرایش مثبت دارند.
نتایج تحقیق دیگری در سه منطقة شهر تهران نشان از آن دارد که 99٪ پاسخ‌گویان در حد متوسط به بالا به ارزشهای اخلاقی: انصاف، وفاداری، امانت‌داری، و صداقت گرایش مثبت داشته‌اند.
نتایج بررسی‌های انجام گرفته در سطح شهرهای ایران و استان اصفهان نیز نشان می‌دهد بیش از 95٪ افراد به ارزشهای اخلاقی گرایش مثبت دارند.
علیرغم وجود گرایش مثبت نسبت به ارزشهای اخلاقی، عدم پایبندی عملی و رفتاری به آنها یکی از آسیبهای اخلاقی در جامعه ماست.
بر اساس مطالعات فقط 23٪ از پاسخ‌گویان هموطنان خود را راستگو می‌دانند.
همچنین بیش از 90٪ پاسخ‌گویان هموطنان خود را کم و بیش دورو می‌دانند.
3/91٪ پاسخ‌گویان هموطنان خود را کم و بیش متقلب می‌دانند.
متأسفانه در جامعه امروز ایران نه‌تنها عدم صداقت در غالب سطوح جامعه یافت می‌شود که رفته‌رفته به یک هنجار و به‌نوعی، از لوازم گریزناپذیر زندگی تبدیل شده است. امروزه هیچ نهاد فرهنگی به‌صورت جدی و متمرکز به این مسئله در کشور نمیپردازد و باید توجه داشت که اگر این معضل اجتماعی علاجی اندیشه نشود نه‌تنها به تضعیف جدی دینداری اصیل خواهد انجامید که تاروپود جامعه را نیز نابود می‌سازد.
بی‌تردید وجود پیامدهای ناگوار اجتماعی که به دنبال فقدان فرهنگ صداقت پدید آمده است، ضرورت پیگیری مسئله «رواج دروغ و ناراستی» را مضاعف می‌کند؛ زیرا ادامۀ این وضعیت، جامعه را با بحران‌های پیچیده و خطرناک ناشی از بی‌اعتمادی اجتماعی مواجه خواهد کرد.
دفتر تبلیغات اسلامی به‌عنوان سازمانی مسئول و کلان‌نگر در تبیین و ترویج فرهنگ دینی، یکی از رسالت‌های خطیر خود را اهتمام به وضعیت اخلاقی جامعه به‌خصوص گسترش فرهنگ راستی و صداقت می‌داند. ازاین‌رو، میز اخلاق در نظر دارد که با استفاده از تمام ظرفیت‌ها و امکانات سازمان مذکور و قابلیت‌های دیگر کارشناسان و مراکز مرتبط، اقدامات علمی و عملی لازم را در این خصوص به انجام رساند.
بستۀ جامع راستی گستری میز اخلاق، حاوی سیاست‌ها و برنامه‌های راهبردی به‌منظور تشخیص، پیشگیری و اصلاح مسئله رواج دروغ و ناراستی و ارتقاء وضعیت اخلاقی متأثر از این مسئله است که تلاش می‌کند همۀ ابعاد مسئله را در نظر گرفته و برای حل همۀ مشکلات و آسیبهای اخلاقی مرتبط با آن، تدبیر و برنامه‌ریزی نماید. |
|
|