به گزارش روابط عمومی دفترتبلیغات اسلامی،در این نشست که از سوی مرکز مطالعات فرهنگی- اجتماعی و اداره همکاری های علمی پژوهشی برگزار گردید، حجت الاسلام کریم خان محمدی به ارائه بحث پرداخت و سید حسین فخر زارع دبیری این نشست را برعهده داشت.
در ابتدای جلسه فخر زارع به معرفی حجت الاسلام خان محمدی پرداخت و گفت: ایشان دکترای فرهنگ و ارتباطات از دانشگاه امام صادق(ع)، مدیر سابق گروه مطالعات روحانیت مرکز مطالعات فرهنگی- اجتماعی و هم اکنون استادیار دانشگاه باقرالعلوم می باشد.
دبیر علمی این نشست با بیان اینکه موضوع رساله دکتری حجت الاسلام خان محمدی «مقایسه عقلانیت هابر ماس و عقلانیت وحیانی» بوده است گفت: عقلایی شدن از مباحث دانش اجتماعی و از عناصر مهم تمدن است. در این زمینه قدم های مهم اما لغزانی برداشته شده، برای نمونه رویکرد پوزیتیویستی یک نوع عقلانیت را ارائه می کرد اما به مرور زمان به عقلانیت تفهمی و عقلانیت انتقادی رسید.
وی در ادامه صحبت های خود با اشاره به عقلانیت از دیدگاه ماکس وبر گفت: ترس ماکس وبر از زیاد عقلایی شدن جامعه و ایجاد قفس آهنین می باشد.
فخر زارع ادامه داد: به دنبال کاستی های این نوع عقلانیت (عقلانیت ابزاری) عقلانیت انتقادی توسط افرادی چون هابر ماس مطرح شد که داری کاستی های فراوانی به لحاظ انسان شناسی و هستی شناختی است. لذا در ادامه ی این سیر تحول به عقلانیت وحیانی می رسیم که این کاستی ها را ندارد.
در ادامه نشست حجت الاسلام خان محمدی به ارائه بحث خود پرداخت. وی در ابتدا مسئله مفهوم شناسی عقلانیت و عقلانیت ارتباطی و وحیانی را مطرح کرد.
پس از آن حجت الاسلام کریم خان محمدی به ارائه بحث خود پرداخت و در ابتدا با بیان اینکه واژه "اولولالباب" و واژه های مشابه آن در قرآن همان عقلانیت می باشد اذعان داشت: ما دو نوع عقلانیت داریم. یک نوع عقلانیت که در برابر ضد عقلانی است و نوع دیگر آن عقلانیت هنجاری است که متضمن خوب و بد می باشد.
وی تشریح کرد: عقلانیت "وصف کنش" و یک "وضعیت" است و به همین دلیل جامعه شناسان کنش های عقلانی را تقسیم بندی می کنند. تقسیم بندی های انجام شده از عقلانیت فردی است و برای اهداف اهمیتی قائل نمی باشد. بلکه درنظر گرفتن بهترین وسیله برای رسیدن به هدف مورد نظر را، عقلانیت می شمارد.
حجت الاسلام خان محمدی به نقص این نظریه اشاره کرد و گفت: هرچند در ابتدا عقلانیت ابزاری برای انسان یک نوع عمل اختیاری می باشد، اما کم کم تبدیل به یک کنش اجباری و قفس آهنین می شود. در نقد عقلانیت صوری، یک سری مفاهیم و انتقاداتی مطرح شده است. اگر ما عقلانیت را صرفا به رفتار محدود کنیم، عقلانیت معطوف به ارش ها نادیده گرفته می شود. همچنین در عقلانیت صوری، به صدق و کذب وسیله کاری ندارد و صرفا کارایی وسیله برایش مهم است.
وی با بیان اینکه در مجموع می توان عقلانیت را به دو قسمِ عقلانیت جزیی (نظریه وبر) و عقلانیت جامع، تقسم کرد بیان کرد: عقلانیت جامع خود به دو مسلک تقسیم می شود. مسلک پدیداری که انسان را پدیده ای همچون سایر پدیده ها می داند و مسلک وجودی که برای دنیا هدف و معنایی در نظر می گیرد و در آن دنیا معطوف به سعادت است.
وی خاطر نشان کرد: عقلانیت وحیانی که موضوع مور بحث ما در این جلسه می باشد، جزء مسلک وجودی است که از مباحث علامه طباطبایی الهام گرفته شده است. برای بررسی تطبیقی عقلانیت وحیانی آخرین آخرین نسخه عقلانیت در غرب، یعنی عقلانیت فرهنگی و ارتباطی است، انتخاب شد که در این نشست به مولفه های آنها پرداخته خواهد شد.
حجت الاسلام خان محمدی در رابطه با مولفه های عقلانیت وحیانی در نظام معرفتی قرآن اظهار داشت: مفهوم تفکر، تعقل و اولولالباب از مفاهیم اصلی عقلانیت وحیانی می باشد. الته یکسری مفاهیم پیرامونی هم در قرآن داریم که مرکز آنها واژه عقل می باشد که 49 بار در قرآن به کار رفته است که مجموع آن عقلانیت وحیانی در قرآن را نشان می دهد.
وی با بیان اینکه: تفکر و تعقل دو باب اولولالباب است که تفکر باب نظری آن و تعقل باب عملی آن می باشد خاطرنشان کرد: همچنین بحث تذکر در سمت راست و تقوی در سمت دیگر اولوالالباب قرا دارد که به بعد عملی مربوط می شود.
استادیار دانشگاه باقرالعلوم گفت: در مقابل نظریه عقلانیت هابر ماس، و برای استخراج مولفه های عقلانیت وحیانی باید سراغ این مفاهیم رفت تا مولفه های عقلانیت وحیانی قران را استخراج نمود.
وی تشریح کرد: آیاتی که با "لقوم یعقلون" تمام شده است، بیانگر اصولی چون: جماعت محوری، اصل تنبه، اصل تسخیر و پیشرفت، اصل عبرت، اصل عبرت، اصل بیم و امید، اصل تمثیل، اصل دگرگونی و اختلاف شب و روز و اصل نظر و تامل است.
وی افزود: آیاتی که با "لعلکم تعقلون" پایان یافته است، محرک تعقل می باشد. مانند آیاتی که توصیه به ارزش ها و آیاتی که تاکید بر تعقل در خلقت انسان کرده است.
حجت الاسلام خان محمدی با اشاره به این موضوع که در قرآن کریم برای عقلانیت یک قلمرو و خطوط قرمزی قرار داده شده است که انسان نباید از آنها عبور کند اذعان داشت: علت این امر، آن است که علاوه بر در نظر گرفتن آزادی انسان از سقوط او جلوگیری شود.
وی به مولفه ی دیگر عقلانیت وحیانی قرآنی پرداخت و با بیان اینکه در ذیل واژه "افلا تعقلون" موانع عقلانیت، برشمرده شده است گفت: دوگانگی کردار و گفتار، کتمان حقایق تحت عنوان مصلحت اندیشی، محاجه بجای گفت و گو، تکذیب عقبی، تفسیر دنیوی از دین، تلقی نادرست از قرآن، تلقی نادرست از پیامبر، عدم تذکر در مقابل خود مداری، عبادت غیر خدا، حاکمیت طاغوتی، انکار روز جزاء، زندگی سرمستانه، عدم اعتقاد به جرم ذاتی و نسبی انگاری جرم، اعتماد به غیر مومن و شیطان پرستی، از جمله موانع عقلانیت از منظر قرآن کریم می باشد.
وی همچنین پیامدهای عدم عقلانیت از منظر قرآن را، سنت پرستی، خرافه پرستی، دین ستیزی، رجس و پلیدی، کفر و مخالفت با وحدانیت، تشتت قلوبف گفت و گوی غیر منطقی و ناشنوایی حقایق برشمرد.
حجت الاسلام خان محمدی با بیان اینکه اولولالباب در قرآن، نشان دهنده جامعه آرمانی است که همواره به صورت مصدری و جمع به کار رفته است اظهار داشت: اصالت خوب و بد، شریعت محوری، مجازات تشریعی، آیه پنداری عالم، عبرت از تایخ و اجتناب از طاغوت مولفه های اولوالالباب را تشکیل می دهد.
وی در ادامه مباحث خود به انواع مناسبات انسان در عقلانیت وحیانی پرداخت و آنها را به شرح ذیل برشمرد: مناسبات انسان با خدا، روبوبیت؛ نسبت انسان با قرآن، نص محمور؛ مناسبت انسان با دنیا، گذرگاه؛ مناسبت انسان با تاریخ، عبرت؛ مناسبت انسان با همنوع، برابری و عدالت؛ مناسبت انسان با خود، صداقت؛ و مناسبت انسان با پیامبر، سول که البته تنها رسانه می باشد.
استادیار دانشگاه باقرالعلوم در ادامه بحث خود به مقایسه ی عقلانیت وحیانی با عقلانیت هابر ماس در محورهای مختلف پرداخت.
حجت الاسلام خان محمدی در بخش پایانی صحبت های خود به مهمترین مفاهیم محور های عقلانیت وحیانی اشاره کرد و بیان داشت: دین باوری، نص محوری، حقیقت گرایی، حسن و قبح ذاتی، طبیعت گرایی، آزادی بیان، گفتمان سمع، طاغوت گریزی و عدالت ذاتی از اهم مفاهیم محورهای عقلانیت وحیانی می باشد.