پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی
بررسی تطبیقی نظریههای ولایت فقیه
در این کتاب، دو نظریۀ عمده درباب ولایت فقیه، یعنی نظریۀ ولایت انتخابی فقیه و نظریۀ ولایت انتصابی فقیه تبیین میشود و در این راستا در پژوهشی پسینی تفاوتها و اشتراکات آنها و نقش مردم در حکومت براساس این دو نظریه مورد بررسی قرار میگیرد.
عنوان اثر:بررسی تطبیقی نظریههای ولایت فقیه
نویسنده: شریف لک زایی
موضوع: اندیشه سیاسی
زبان: فارسی
سال نش: 1385
تیراژ:1500
تعداد صفحات: 264ص
تعداد جلد: 1ج
نوبت چاپ:: دوم
تقدیراثر: شایسته قدردانی دو سالانه پژوهش برتر حکومت اسلامی 1385
سال نشر:1386
ناشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
فهرست مطالب کتاب
• فصل یکم: کلیات
• فصل دوم: ساختار نظام سیاسی و فرایند قدرت
• فصل سوم: رابطۀ دولت و شهروندان
• فصل چهارم: نظریههای ولایت فقیه و چالشها
• خاتمه: نتیجهگیری
• کتابنامه
• نمایه
موضوع اثر و اهمیت آن
مهمترین مسئلۀ شیعیان در عصر غیبت، پرسش از حق حاکمیت و حکومت است: آیا تشکیل حکومت در عصر غیبت جایز است؟ در صورت جواز، چه کسانی حاکم خواهند بود؟ شرایط و خصوصیات آنان چیست؟ مردم در تعیین آنان چه نقشی برعهده دارند؟ بحث اصلی در طرح اینگونه سؤالها، بررسی چالشهای نظریه ولایت فقیه و نظام جمهوری اسلامی مبتنی بر این نظریه است. تأسیس نظام سیاسی جمهوری اسلامی در ایران، برای اندیشوران مجالی را فراهم آورد تا با تأمل و تعمّق بیشتر به بحث ولایت فقیه بپردازند و زوایای تاریک و مبهم آنرا روشن کنند. از میان نظریههای ارائه شده درباره حکومت در دورۀ غیبت معصوم، دو نظریۀ ولایت انتخابی فقیه و ولایت انتصابی فقیه برجستگی خاصی یافته است، به طوری که میتوان نظریههای دیگر را حول این دو نظریه ساماندهی کرد، به عبارتی، اگر از منظر مشروعیت به بحث توجه شود، نظریههای مختلف ولایت فقیه حول این دو نظریه سامان خواهد یافت و تفاوتها و اختلافها تنها در قبض و بسط اختیارات در هر کدام از این دو نظریه خواهد بود.هدف پژوهش را میتوان در پاسخ به این سؤال اساسی جستوجو کرد که نظامسیاسی مبتنی بر نظریه ولایت انتخابی فقیه و نظریه ولایت انتصابی فقیه چه وجوه افتراق و اشتراکی با یکدیگر دارند؟ به عبارت دیگر، نقطۀ عزیمت این دو نظریه که باعث قرابت و یا دوری آنها از یکدیگر میشود، چیست؟
برجستگیهای اثر نسبت به آثار مشابه
در این کتاب، دو نظریۀ عمده درباب ولایت فقیه، یعنی نظریۀ ولایت انتخابی فقیه و نظریۀ ولایت انتصابی فقیه تبیین میشود و در این راستا در پژوهشی پسینی تفاوتها و اشتراکات آنها و نقش مردم در حکومت براساس این دو نظریه مورد بررسی قرار میگیرد.
شایان ذکر است نویسنده در مواردی از این پژوهش، به مباحث و مفاهیمی مدرن همانند مشارکت سیاسی، جامعۀ مدنی، تحزب و ... میپردازد و این تحقیق در صدد است نسبت نظریههای ولایت فقیه را با این مفاهیم و پدیدهها بکاود و جایگاه این بحثها را در نظریههای مذکور مورد بررسی قرار دهد، از اینرو تحقیق حاضر، رویکردی توصیفی - تحلیلی و در برخی موارد رویکردی انتقادی به مباحثدارد و در این نسبتسنجیها به منازعات مبنایی و روشی وارد نمیشود.نویسنده در این کتاب، با توجه به وجود بحثها و تحقیقات بسیار درباره دو نظریه ولایت انتخابی فقیه و ولایت انتصابی فقیه، به اثبات نظریۀ ولایت فقیه در دورۀ غیبت نمیپردازد و آنرا مفروض و واقعیتی عینی در نظر میگیرد. گفتنی است در این بررسی سعی شده از داوریهای ارزشی و پذیرش نظریهای، ورد و انکار نظریه دیگر اجتناب گردد و مباحث به گونهای منصفانه سامان یابد و قوتها و ضعفهای هر نظریه به صراحت مطرح شود.
روش تحقیق و شیوه ارائه مطالب
روش ارائۀ مباحث کتاب، توصیفی - تحلیلی است؛ به این معنا که نویسنده در این کتاب ضمن توضیح و توصیف مباحث، به طرح نقاط مبهم و مجمل و احتمالاً پرسشهایی برای تکمیل مباحث میپردازد. شیوۀ گردآوری دادهها و اطلاعات، کتابخانهای میباشد. گفتنی است در این پژوهش رابطۀ فرد و دولت در نظریههای ولایت فقیه، نظریهای پسینی و درجه دوم است و در پی اثبات و ابطال یا حمایت و رد هیچیک از نظریههای مورد مطالعه نیست، بلکه از هستها سخن میگوید نه از بایدها، از اینرو در پی تحلیل واقعیتهای موجود در نظریهها است، نه در مقام تعیین آرمانها و بایستهها و ارائۀ رهنمود برای نیل به آرمانها. بنابراین، اشاره به جنبههای عینی و نتایج و پیامدهای عملی و واقعی نظریهها - که البته در جای خود اهمیت دارد - در حیطۀ پژوهش حاضر نیست و این تحقیق صرفاً به تبیین، توصیف، تحلیل و مقایسۀ نظریههای ولایت فقیه میپردازد و تفاوتها و اشتراکهای آنها را از منظر پژوهشگری بیطرف بیان میکند.
نتیجۀ اثر
مدعایی که در این کتاب در پی بررسی آن هستیم، این است که نظام سیاسی ولایت فقیه براساس نظریههای ولایت انتخابی فقیه و ولایت انتصابی فقیه، تفاوتها و اشتراکهایی در خاستگاه مشروعیت، فرآیند قدرت و ارکان نظام سیاسی و رابطۀ فرد و دولت بهویژه در میزان انطباق و عدم انطباق با پدیدهها و چالشهای جدید دارد. این تفاوتها و اشتراکها در برخی موارد، توانسته این دو نظریه را به یکدیگر نزدیک، و یا از هم دور کند. نتیجۀ منطقی وجوه تمایز و اشتراک، این است که رگههای دموکراتیک و غیردموکراتیک را میتوان از درون این دو نظریه به دست آورد.
مباحث اصلی اثر
این کتاب از یک مقدمه، چهار فصل و یک نتیجهگیری تشکیل شده است. در فصل اول، از مبانی و مفاهیم سخن به میان میآید. در این فصل ضرورت نظام سیاسی، ضرورت نظام سیاسی دینی، مبانی کلامی ولایت فقیه، مبانی اصولی - فقهی ولایت فقیه و خاستگاه و مشروعیت نظام سیاسی مبتنی بر نظریههای ولایت انتخابی و انتصابی فقیه مورد بررسی قرار میگیرد. در واقع، مبانی و مفاهیم اصلی پژوهش حاضر و نیز قائلان عمدۀ این دو نظریه در این فصل مورد بررسی قرار میگیرد.در فصل دوم، به ساختار سیاسی نظام ولایت فقیه در دو نظریه ولایت انتخابی فقیه و ولایت انتصابی فقیه اشاره میشود و بهطور مشخص از مباحث رهبری (شرایط، حدود و اختیارات) و فرآیند قدرت یعنی چگونگی کسب، توزیع، حفظ و شیوۀ انتقال قدرت سخن به میان میآید.فصل سوم، عهدهدار مباحث مناسبات نظام سیاسی با شهروندان در نظریههای ولایت انتخابی فقیه و ولایت انتصابی فقیه است. هدف اساسی این فصل، بحثدربارۀ مسایلی همچون حوزه حقوق خصوصی و عمومی، مسئولیت و پاسخگویی رهبری و نظام ولایت فقیه، حقوق مخالفان و قلمرو مشارکت سیاسی میباشد.فصل چهارم به نحوۀ تعامل نظریۀ ولایت انتخابی فقیه و نظریه ولایت انتصابی فقیه با پدیدهها و چالشهای معاصر میپردازد. در این فصل، مسایلی نظیر تحزب، جامعۀ مدنی و مطبوعات به عنوان مهمترین چالشهای کنونی این نظریه مورد بررسی قرار میگیرد.تذکر این نکته لازم است که در این پژوهش، بر نظریهها توجه و تأکید شده و از بحثهای تطبیقی عینی و آنچه در طول این سالها اتفاق افتاده است، بحثی به میان نیامده است، زیرا دامنۀ بحث قدری فراتر از اهداف اصلی این تحقیق است و پژوهش یا پژوهشهای مبسوط دیگری میطلبد، همچنین نظریه ولایت انتخابی فقیه در مدت زمانی که از تولد آن میگذرد ، جنبۀ عینی و عملی به خود نگرفته است؛ البته با این فرض که نظام جمهوری اسلامی ایران معطوف به نظریۀ امام خمینی است و ایشان به نظریه ولایت انتصابی فقیه قائل هستند که نگارنده در تحقیق حاضر حتی بر این فرض نقدهایی وارد کرده است.
منبع:
پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
آثار علمی, آثار علمی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی, آثار پژوهشی, دکتر شریف لکزایی
|