|
|
محسن الویری تشریح کرد:
پنج دسته آیات مرتبط با قوانین تاریخی در قرآن کریم
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: برخی واژه‌های قرآنی همانند سنت، کتاب و کلمه، پاره‌ای از رویدادها، اهتمام ویژه قرآن به تعلیل رویدادها، گسترش مرزهای تعلیل تاریخی به ماوراء و توجهات قرآن به مسیر کلی تاریخ، پنج دسته آیات مرتبط با قوانین تاریخی در قرآن هستند.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به نقل ازخبرنگار ایکنا، نشست «تاریخ در قرآن؛ سنت‌های اجتماعی» امروز یکشنبه ۲۷ فروردین‌ماه از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن الویری، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در این نشست سخنرانی کرد که در ادامه متن سخنان وی را می‌خوانید:
در مسائل مربوط به تاریخ در قرآن، بدون تردید می‌توان بحث‌های زیادی را مطرح کرد اما امروز به یکی از مسائل تاریخی یعنی قانون تاریخی اشاره می‌کنیم. به عنوان مقدمه بحث باید بگویم کلمه قانون در تاریخ را با عنوان سنت‌های تاریخی در قرآن یاد می‌کنیم. یکی از معانی اصلی سنت، روش و طریق است و مثلا وقتی از سنت پیامبر(ص) سخن می‌‌گوییم منظورمان روشی است که پیامبر داشته است. از این منظر اگر بخواهیم وجه اشتراکی بین سنت تاریخی در قرآن و سنت‌های دینی همانند سنت‌های پیامبر ایجاد کنیم هر دو به معنای روش و طریقه است. البته گستره سنت‌ها محصور به جوامع بشری نیست بلکه سنت‌های طبیعی هم داریم که موضوع بحث ما نیست.
معنای سنت
اگر سنت را به معنای روش‌های خداوند برای اداره جامعه در نظر بیگیریم این بحث یک همسانی با مسئله قانون تاریخی دارد. این سؤال ذهن تاریخ پژوهان را همواره به خود مشغول کرده است و کوشیده‌اند به آن جواب دهند که آیا قانونی بر حرکت جوامع در طول تاریخ حاکم است یا فاقد قانون خاصی است و اساسا آیا رویدادهای بشری تابع قانون خاص است؟ بحث سنت‌ها به بیان دیگری، بیان درون‌دینی این مباحث برون‌دینی است که تاریخ پژوهان به آن اندیشیده‌اند.
اگر قرار باشد بحث سنت‌ها را به مثابه یک تعبیر درون دینی یا تاریخی و برون‌دینی مبنا قرار دهیم و به این بحث بپردازیم در هر دو صورت باید بحث به شکل خاصی پیگیری شود. رویکرد بنده برون‌دینی است یعنی قانون تاریخی را به مثابه یک مشغله مورخان پایه قرار داده‌ام و از این منظر به ساحت قرآن وارد می‌شویم و البته یک سلسله بحث‌های درون قرآنی هم خواهیم داشت. وقتی می‌خواهیم ببینیم در قرآن، قوانینی تاریخی وجود دارد می‌توانیم به مباحثی همانند مفهوم قانونمندی، مضامین دال بر قانونمندی، قلمرو نقش‌آفرینی قانون تاریخی و خاستگاه کشف قانون تاریخی و اینکه آیا قانون تاریخی را باید منحصرا از قرآن بیرون بیاوریم یا قرآن یافته‌های ما را هم معتبر می‌شمارد، بپردازیم. همچنین شیوه‌های بیان تاریخی در قرآن، ساحت‌های نقش‌آفرینی قانون تاریخی، گونه‌شناسی قانون‌ها، پیوند بین قانون تاریخی و رویداد، از دیگر مباحثی هستند که می‌توانیم به آنها بپردازیم.
لزوم تفکیک بین علیت و قانونمندی
وقتی از قانون تاریخی در نگاه برون دینی و سنت تاریخی در نگاه درون دینی صحبت می‌کنیم ما دنبال قانونی فراگیر هستیم که بگوییم هر جای تاریخ که بنگریم و بایستیم می‌توانیم آن قانون را در آنجا محقق ببینیم و برپایه اینکه تاکنون همه جا این قانون وجود داشته است باید بگوییم در آینده هم وجود خواهد داشت. مخصوصا اگر در زندگی بشری نگاه کنیم و قانون‌های قراردادی همانند قوانین رانندگی را کنار بگذاریم که دائماً ممکن است عوض شوند اما قوانین تکوینی بر اساس مصالح عوض نمی‌شوند. مثلاً اگر گفته شود آب در دمای صد درجه به جوش می‌آید این قانونی فراگیر است.
نکته بسیار مهم در اینجا که گاهی در مورد آن خلط میشود تفکیک بین علیت و قانونمندی است. درست است تا چیزی علت نداشته باشد قانونمندی بی‌معنی است اما قانونمندی مساوی با علیت نیست. این نکته‌ای است که شهید مطهری هم به آن اشاره کرده‌اند و می‌‌گوید چه بسا علیت را قبول داشته باشیم که هر رویداد تاریخی تابع علتی خاص است اما چه بسا علت فراگیر نباشد. رویدادهای تاریخی علت دارند اما این علت داشتن لزوماً ما را به قانون نمی‌رساند بنابراین بحث قانون تاریخی یک پله بالاتر از علیت تاریخی است چون قانون به معنای علیت فراتر از زمان و مکان خاص است و باید در همه جا تطبیق پیدا کند. حال دنبال این می‌رویم که ببینیم آیا در قرآن چنین چیزی وجود دارد یا خیر؟
قوانین تاریخی در قرآن
در آیات قرآن، مضامین و محتواهایی وجود دارد که از آنها قانون تاریخی استشمام میشود. یک دسته از آنها برخی واژه‌های قرآنی هستند که از جمله آنها سنت، کتاب و کلمه هستند. این واژه‌ها در قرآن به مفهومی به کار می‌روند که می‌توانیم از آنها استشمام قانون تاریخی کنیم. از جمله در آیه ۸۲ سوره یونس آمده است: «وَيُحِقُّ اللَّهُ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ؛ و خدا به (آیات و) کلمات خود حق را تا ابد پایدار گرداند هر چند بدکاران عالم راضی نباشند» همچنین آمده است: «انَ ذَٰلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا؛ این حکم در کتاب (علم ازلی حق) مسطور است» (اسراء/ ۵۷) این حکم را می‌توان نوعی قانون دانست. دسته دیگر، پاره‌ای از رویدادهاست که وقتی خداوند آنها را بیان می‌کند پایان این رویداد را به یک قانون پیوند می‌زند. از جمله در پایان آیات ۱۲۷، ۱۲۸ و ۱۲۹ سوره مبارکه بقره به مواردی همانند عزیز و حکیم و سمیع و علیم بودن خداوند اشاره شده است. در پایان آیه ۲۶۰ سوره مبارکه بقره نیز آمده است «أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ». در اینجا بین خواسته حضرت ابراهیم و عزیز و حکیم بودن خداوند پیوندی وجود دارد.
شاهد سوم بنده برای مباحث قانون تاریخی در قرآن، اهتمام ویژه قرآن به تعلیل رویدادها در قرآن است و این تعلیل‌ها تعمیم‌پذیر هم هستند. برای مثال در آیات ۱۵ تا ۲۱ سوره سبا که درباره قوم سبا است اشاره شده که نتیجه کفر آنها این بود که باغ‌هایشان نابود شد. خداوند به قطعیت این قانون اشاره کرده است. پس تعلیل‌های قرآنی شاهد دیگری برای قانون تاریخی است. مثال‌های دیگری از قرآن می‌توانیم در این زمینه اشاره کنیم. گسترش مرزهای تعلیل تاریخی به ماوراء، شاهد دیگری است که بنده برای مباحث قانون تاریخی به آن اشاره می‌کنم. آیات ۱۲۳ تا ۱۲۶ آل عمران که درباره غزوه بدر است یکی از مثال‌ها در این زمینه است که خداوند فرموده است سه هزار فرشته را برای کمک شما فرستادم لذا اگر صبر و تقوا داشته باشید خداوند شما را با فرشتگانش در مقابل دشمنان یاری می‌دهد..
آخرین مضمون قرآنی که از آن قانون تاریخی برداشت میشود توجهاتی است که قرآن به مسیر کلی تاریخ یا سرنوشت کلی جوامع دارد. وقتی قرآن می‌فرماید هر جماعتی دارای یک بازه زمانی مشخص است این نشانه‌ای برای اشاره به مسیر کلی تاریخ است. همچنین خداوند در آیه ۵ سوره مبارکه قصص فرموده است: «وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ؛ و ما اراده داشتیم که بر آن طایفه ضعیف و ذلیل کرده شده در آن سرزمین منّت گذارده و آنها را پیشوایان (خلق) قرار دهیم و وارث (ملک و جاه فرعونیان) گردانیم» بنابراین اگر از این نقطه عزیمت به قرآن بنگریم مضامینی می‌یابیم که مرتبط با قوانین تاریخی هستند.
منبع:
خبرگزاری ایکنا
سلسله نشست های تاریخ در قرآن, پژوهشکده تاریخ و سیره اهلبیت(ع) - سیره اهلبیت(ع), دکتر محسن الویری
|
|