بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان
مقدسی یدالله؛ بازپژوهی تاریخ ولات و شهادت معصومان؛ تهیه‌کننده: پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، زمستان 1391، 680ص وزیری.
***
یکی از امور مورد اهتمام علاقه‌مندان و پژوهشگران عرصه سیره اهل بیت، دستیابی به تاریخ درست تولد و شهادت معصومان است؛ زیرا فهم بسیاری از مباحث اسلامی، بر عمر زندگی امامان معصوم متکی است و تعیین زمان دقیق ولادت و شهادت آن بزرگواران در فهم درست علل و عوامل دگرگونی‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، نقش آفرین است. پژوهش درباره سیره و سنت معصومان نیز نیازمند آگاهی درست از تاریخ ولادت و شهادت اهل بیت است و این آگاهی در شناخت راویان و روایاتشان مؤثر است؛ چنان‌که گاه یک راوی چندین امام را دیده و از امامان متعددی روایاتی نقل کرده است. همچنین صحت یا عدم صحت انتساب روایتی به یک راوی و نسبت‌دادن آن به یکی از معصومان با آگاهی از تاریخ درست ولادت‌ها و وفیات معصومان میسور است.
با این‌همه، دستیابی به تاریخ درست در این زمینه کار آسانی نیست؛ چه اینکه منابع مربوط به این باب پراکنده‌گویی کرده‌اند و حل این مشکل نیازمند پژوهش فراگیر، تتبع در منابع کهن، ارزیابی منابع و مستندات و تحلیل و نتیجه‌گیری از داده‌ها و گزارش‌های تاریخی است. تلاش نویسنده در این خصوص در سه محورِ سال، ماه و روز ولادت و شهادت معصومان است. وی کوشیده است که برای ابهام‌زدایی در این زمینه، به این پرسش‌ها پاسخ گوید: تاریخ درست تولد و شهادت معصومان کدام است؟ عوامل و منشأ پراکندگی منابع تاریخی در این خصوص چیست؟ به چه گزارش‌ها و منابعی می‌توان اعتماد کرد؟ راه‌های دستیابی به سخن درست در این موضوع کدام‌اند؟
هرچند در پژوهش‌های تاریخی از منابع گوناگون چون کتاب‌ها، اسناد، دست نوشته‌ها، حفاری‌ها، کتیبه‌ها، تصویرها و... استفاده می‌شود، این کتاب فقط از کتاب‌های موجود در کتابخانه‌های سنتی و دیجیتالی و گاهی از نوشته‌های خطی بهره گرفته است. مبنا و شیوه این پژوهش در پذیرش و نقد گزارش‌ها به میان رشته‌ای است؛ یعنی چون موضوع این اثر تاریخ ولادت و شهادت معصومان است، این نقل‌ها از منظرهای رجالی ـ فقهی و تاریخی بررسی شده‌اند؛ ازاین‌رو در گزارش‌های منتسب به معصومان سند یا مستند آنها، بررسی رجالی ـ فقهی شده مستند قوی‌تر ترجیح داده شده است و علاوه بر آن، نویسنده از قرائن و در حجامتی که در بررسی متون نقش دارند نیز بهره گرفته است. هرگاه که گزارش‌ها بر غیر معصوم انتساب داشته، از رویه‌های رجالی ـ فقهی و تاریخی استفاده کرده و در رویه تاریخی نیز منبع متقدم را ترجیح داده است، مگر آنکه منبع متأخر به لحاظ پژوهشی‌بودن یا مرحجات دیگر مانند قرینه و مؤیدداشتن ترجیح داشته باشد. در تعارض میان روش رجالی و تاریخی در بررسی نقل‌های غیرمعصومان، هر کدام که قرینه و مرجح داشته، مقدم شده است.
نویسنده پس از شناسایی و مطالعه مآخذ گوناگون شیعیان و سنیان، به مقایسه نقل‌های مصادر با منابع کهن پرداخته و در بررسی استنادات و تعارضات، به اعتبار نگارندگان یا روایان، خطای نسخه‌برداران، حوادث همزمان و برخی از قاعده‌های علم اصول توجه داشته است.
مؤلف کتاب با توجه به روش پژوهشی خود که در مقدمه به آن پرداخته است، نظر صحیح را از منظر خود در هر یک از فصول کتاب آورده است. وی تلاش کرده است که در تعیین سال و ماه و روز ولادت و وفاتِ هر یک از معصومانِ چهارده‌گانه، با پای‌بندی به روش پژوهشی خود، دیدگاهی را که صحیح می‌دانسته، به خوانندگان عرضه کند.