پنجمین پیش‌نشست همایش بین‌المللی مطالعات تطبیقی اخلاق در اسلام و مسیحیت با عنوان «جایگاه و حقوق بیمار در متون مقدس اسلام و مسیحیت» در روز یکشنبه 30 بهمن ماه 1401 در محل سالن شهید سلیمانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.

در این نشست کشیش جاستین جودی شمبری رئیس گروه  الهیات کتاب مقدس در دانشگاه پاپی سن توماس در رم و مدیر معنوی خدمات بهداشتی وزارت بهداشت، کشور مالت، به عنوان سخنران مسیحی و حجت الاسلام دکتر محمد صحاف کاشانی مدیر مرکز  کلام و ادیان حوزه علمیه قم و مدیر موسسه بین‌المللی گفتگوی اسلام و مسیحیت سخنران اسلامی  ارائه سخن کردند.

در ابتدا کشیش جاستین جودی شمبری به بیان جنبه‌های وجودی انسان پرداختند ایشان بیان داشتند: ارتباط دین و ایمان مهم‌ترین مسئله در جنبه وجودی انسان است. و همین عامل باعث شد تا اینکه حضرت عیسی مسیح وقتی که افراد را درمان می‌کردند نه فقط بُعد جسمانی بلکه تمامی ابعاد وجودی انسان را در نظر می‌گرفتند درمان ایشان یک درمان کلی‌گرایانه بود. حضرت عیسی مسیح دررویکرد درمانی خود انسانیت را در نظر می‌گرفتند و انسانیت را به آنها باز می‌گرداند. آن حضرت در اناجیل به ما یاد می‌دهد که چطور از رنج دیدگان و بیماران مراقبت کنیم.

در اناجیل هست که حضرت عیسی مردم رنج‌ دیده را به سوی خودش فرا می‌خواند تا به آرامش برسند و این رویکرد را به شاگردان خود آموزش می‌داد. او در اناجیل به ما یاد می‌دهد چطور به سود بیماران و دورافتادگان کار کنیم.

حضرت عیسی مسیح مطابق با آنچه می‌گفت عمل هم می‌کرد و اگر این طور نبود تعالیمش تو خالی می‌ماند. مثلاً خود ایشان در بین رنج دیدگان و بیماران حضور پیدا می‌کرد و در بین آنها و با آنها بود. آنها را لمس می‌کرد و عواطف خودش را به آنها منتقل می‌کرد. نکته‌ای که در درمان ایشان هست اینکه ایشان به عنوان خدا افراد را درمان می‌کرد و به عنوان خدا به آنها احترام می‌گذاشت.

اعمال و رفتارهای درمان‌گرایانه حضرت عیسی رویدادهای خارق‌العاده‌ای است که عمل خدا هستند که می‌خواهد رابطه خدا و انسان را برقرار کند. این داستان‌های معجزه‌گرایانه که در مورد حضرت عیسی در کتاب مقدس نقل شده به نوعی به عنوان بازخرید انسان‌هاست؛ انسان‌هایی که درمان می‌شوند بازخرید و از وضعیت گناه‌آلود رها می‌شوند.

بیمار فقط به درمان جسمانی نیاز ندارد بلکه به یک درمان کلی نیاز دارد که تمامی جنبه‌های وجودی او را بگیرد. به عنوان نمونه جزامی سامری هست وقتی حضرت عیسی ایشان را درمان می‌کند به او می‌گوید این ایمان تو بود که تو را نجات داد. جزام مریضی‌ای هست که واگیردار است و فرد مجبور می‌شود که جامعه را ترک کند و به نوعی مطرود می‌شود حضرت وقتی این فرد بیمار را درمان می‌کند بُعد اجتماعی او را هم درمان می‌کند حضرت او را لمس می‌کند و هم سلامت و هم جایگاه اجتماعی او را به او بر می‌گرداند.

در انجیل لوقا فصل 8 داستان مردی را می‌گوید که تسخیر شیاطین و ارواح خبیثه شده است؛ حضرت عیسی با بیرون راندن افرد خبیثه از درون او، فرد بیمار را درمان می‌کند. این فرد 3 گرفتاری داشت 1. برهنه بود که نشان از شرم و خجالت فرد بود؛ 2. به غل و زنجیر بسته شده بود که انسان را نباید غل و زنجیر کرد؛ 3. در قبرستان زنگی می‌کرد گویا جز مردگان بود. حتی برای این شخص نام بدی را انتخاب کرده بودند که به او لیجن می‌گفتند. این شخص وقتی توسط عیسی مسیح درمان شد خیلی فرق کرد او کاملاً درمان شده بود غل و زنجیر از گردن او برداشتند و در جامعه بین مردم زندگی می‌کرد و حتی نام او را به یک نام نیک تغییر دادند پس حضرت نه فقط جنبه فردی او را درمان کردند بلکه تمام انسانیت را به او بازگرداندند.

نتیجه‌گیری: مسیحیان با مواجهه با بیماران به او احترام کامل می‌گذارند و طبق تعالیم عیسی مسیح باید از او مراقبت کنند و او را طرد نکنند تا هویت کلی خود را بدست بیاورد. در متن اناجیل آمده است که با عطوفت با بیمار و رنج دیده برخورد کنید و افراد ناشایت را مورد انتقاد قرار می‌دهد. جامعه هم باید با فرد بیمار رفتار خوبی داشته باشد مثل حضرت عیسی که یک نمونه بارز در برخورد عطوفت آمیز با بیمار است.

حجت الاسلام و المسلمین کاشانی بیان داشتند یکی از مسائلی که در طول تاریخ همیشه مهم بوده در تعامل بین پزشک و بیمار این است که بیمار چه حقوقی بر پزشک دارد. از زمان بقراط و إسحاق بن علي الرهاوي، در باره اخلاق پزشکی و حقوق بیمار دستوراتی دادند و یک سوگند‌نامه‌ای بود که طبیبان آن را امضا می‌کردند.

اتحادیه اروپا  در مارس 1994 در شهر آمستردام  با حضور 60 نفر از 38 کشور عضو مصوبه حقوق بیمار را تصویب نمود. مجدداً در سال 2002 در شهر رم منشور را بازنگری کردند.

در آمریکا نیز در سال 1996 یک بیانیه اولیه در باره حق دسترسی بیمار به اطلاعات منتشر شد سپس  در سال 2001  قانونی دو حزبی حمایت از بیمار در مجلس سنا تصویب شد .

وزارت بهداشت  ایران نیز در سال 1381(2002 م) براي اولين بار منشور حقوق بيمار در ايران ابلاغ گرديد که اهم این حقوق عبارتند از:

1. حق دریافت مراقبت های پزشکی با کیفیت مطلوب؛
2. حق مراقبت های اورژانسی؛
3. بیمه درمانی،  بیمه از کارافتادگی و حمایت از بیماران نیازمند؛
4. حق عدم تبعیض؛
5. حق  دریافت اطلاعات و دسترسی به پرونده پزشکی؛
6. حق رضایت آگاهانه؛
7. حق محرمانه بودن پرونده پزشکی ، حریم خصوصی؛
8. حق شکایت کردن و جبران خسارت.

در متون مقدس اسلامی همه این حقوق بیان شده است. نمونه هایی از آن در متون مقدس موجود است که در ادامه به بیان برخی از آنها می پردازیم.

از جمله: خیرخواهی پزشک برای بیمار که از امام علی علیه‌السلام روایت داریم که وقتی پزشک می‌خواهد بیماری را درمان کند، باید کاملاً حامی او و خیرخواه او باشد و منافع بیمار را بر منافع خود و دیگران ترجیح دهد[1] یا از امام باقر علیه‌السلام روایت هست که «يَحْمِي الطَّبِيبُ الْمَرِيضَ‏».[2]

در متون مقدس اسلامی به پزشک اهمیت بالایی داده شده است. در قرآن کریم سورۀ یوسف آیه 36 آمده است که به حضرت یوسف گفته شد ما تو را از نیکوکاران یافتیم. از امام صادق علیه السلام سؤال شد که حضرت یوسف چه کاری کرد که جزو محسنین و نیکوکاران شد؟ حضرت فرمودند: هنگامی که در زندان بود، بیماران را طبابت می‌کرد.^[3]

مرازم بن حكيم می گوید: با محمد بن مصادف برای زیارت به مدینه رفتیم و من در آنجا مریض شدم، رفیق من از من سرکشی نمیکرد و برای عبادت به مسجد می رفت. وقتی از امام صادق علیه السلام سوال شد که آیا رسیدگی به بیمار مهم است یا نماز در مسجد النبی؟ حضرت فرمود: ثواب رسیدگی به بیمار از عبادت در مسجد النبی بالاتر است.^[4]

در روایت داریم که اگر کسی یک شبانه‌روز از بیماری پرستاری کند، با حضرت ابراهیم سلام الله علیه محشور می‌شود.[5]

در روایات اسلامی آمده است که طبیب باید تمام دقت را کند که بهترین کار را انجام دهد مثل یک طبیب مهربان که می داند داروی خود را در کجا انجام دهد. مثلاً آزمایش در هوای تاریک نباشد و در روز ابری چشم معاینه نکند.

یکی از حقوقی که امروزه در عصر پیشرفت به آن پرداخته شده است بحث اورژانس و فوریت‌های پزشکی است. این امر در اوایل دین مبین اسلام به آن پرداخته شده است.

از امام صادق علیه السلام روایت شده است که حضرت عیسی فرمودند: کسی که مجروحی را درمان نکند و رها کند مانند کسی است که او را مجروح کرده یا اینکه او را کشته است. این بدان معناست که وقتی شما صحت او را نمی‌خواهید یعنی بیماری و هلاکت او را می‌خواهید. [6]

حق بیمه یکی از حقوقی است که دین مبین اسلام به آن پرداخته است که امروزه در منشور اخلاقی مورد اهمیت واقع شده است. مثلاً در آیه 28 سورۀ حج آمده «وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ» در ذیل آیه از امام صادق علیه السلام آمده:  کسی که مریض است و نمی‌تواند خرج درمان خود را بدهد باید به او رسیدگی کنیم.[7]

امام علی علیه السلام به مالک اشتر، زمانی که او را برای زمامداری مصر می‌فرستاد نامه‌ای به این مضمون نوشت: که یک بخش از حکومت خود را مخصوص رسیدگی به بیماران و ازکار افتادگان قرار بده.[8]

در روایتی آمده است که پیرمرد مسیحی در حال گدایی بود، حضرت علی علیه السلام وقتی او را دید، فرمود: چطور وقتی که سالم بود از او استفاده می‌کردید الآن که از کار افتاده رهایش کردید و بعد فرمود برای او مقرری تعیین کنید.

یکی دیگر از حقوقی که در دین اسلام به آن پرداخته شده است، حق عدم تبعیض است به این معنا که در رسیدگی به بیماران و فقیران تفاوتی بین مسلمان و غیرمسلمان وجود ندارد. مثلاً در روایتی آمده است: یک جنازه‌ای را حمل می‌کردند که یک شخص یهودی بود، پیامبر گرامی اسلام ایستادند، اصحاب گفتند که این شخص یهودی است، پیامبر فرمودند: آیا او انسان نبود.[9]

حق حریم خصوصی یکی دیگر از حقوق‌های بیمار شمرده می‌شود که در متون اسلامی نیز به آن پرداخته شده. پزشک حق ندارد اصرار بیمار را علنی کند. در روایت از امام صادق علیه السلام هست که می‌فرماید: پزشک امین است. و در هر شهری باید یک پزشک امین باشد.[10]

در روایت اسلامی آمده است که باید قبل از درمان از بیمار رضایت گرفته شود و اگر رضایت گرفته نشد و مشکلی پیش آمد، طبیب ضامن هست. به طور مثال از امیرالمؤمنین آمده است: « مَنْ تَطَبَّبَ أَوْ تَبَيْطَرَ فَلْيَأْخُذِ اَلْبَرَاءَةَ مِنْ وَلِيِّهِ وَ إِلاَّ فَهُوَ لَهُ ضَامِنٌ».[11]

قرن‌ها پیش بحث حقوق بیمار در متون مقدس اسلامی وجود داشته است. تمام مواردی که در منشور حقوق بیمار الان وجود دارد در گذشته منابع اسلامی به آن پرداخته شده است.

در پایان از حضور شرکت کنندگان که به صورت حضور و مجازی در این نشست شرکت کردند قدردانی شد.