پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی - پژوهشکده فلسفه و کلام/کتاب مبناگرایی بونجور و ملاصدرا به قلم عیسی موسی زاده و مهدی عباس زاده

کتاب مبناگرایی بونجور و ملاصدرا به قلم عیسی موسی زاده و مهدی عباس زاده به همت پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی منتشر شد. کتاب مبناگرایی بونجور و ملاصدرا به قلم عیسی موسی زاده و مهدی عباس زاده و از سوی نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر گردید: چكيدۀ كتاب مقايسۀ مبناگرايي بونجور و ملاصدرا
دغدغه اصلی معرفت‌شناسان در خصوص يك باور، صدق آن و موجه‌بودن فاعل شناسا در صادق دانستن و پذیرش آن است. درباره چگونگی توجیه باورها، بحث¬های مفصلی صورت گرفته و نظریه¬های مختلفی ارائه شده است. يكي از مهم‌ترین اين نظريه‌ها مبناگرایی است که سابقة آن به افلاطون و ارسطو می¬رسد. در این نظريه، توجیه دارای ساختاری رده‌بندی شده است، بدین صورت که برخی از باورهای موجود در نظام معرفتی فاعل شناسا در موجه‌بودن خود بی¬نیاز از ديگر باورهای نظام معرفتی بوده و بقیه باورهای وی در موجه‌بودن خود نهایتاً وابسته به آنها هستند. باورهاي دسته اول به باورهای پايه يا مبنا معروف¬اند که مبنای توجیه کل نظام معرفتی فاعل شناسا را تشكيل مي‌دهند.
پذيرش و گرایش به روش‌های توجیهی غیر مبناگرایانه، مانند انسجام¬گرایی و اطمینان‌گرایی که به دلایل متعدد در دوران معاصر رواج پیدا کرده است، ممكن است انسان را به تسلیم‌شدن در برابر نسبی‌گرایی و در نتیجه تخریب ارزش‌ها و ملاک‌های عيني بشری در همة حوزه¬ها سوق دهد و بالمآل اومانیسم¬های مدرن و واگذاری انسان به حال خود، یعنی خود¬محوری یا نهایتاً جامعه¬محوری را پيش نهد. مبناگرایی به عنوان روشی معقول و قابل دفاع، جایگزیني مناسب براي روش‌های يادشده و يكي از راهكارهاي مناسب براي برون‌رفت از بحران نسبی‌گرایی است.
نوشتار حاضر با هدف برداشتن گامی در جهت تقویت رویکرد مبناگرایی و با روش تحليلي- مقایسه‌اي، در صدد ارائه تصويري از ديدگاه‌هاي مبناگرايانه معرفت‌شناسِ نام‌آشناي غرب معاصر لورنس بونجور و فيلسوف شهير اسلامي صدرالدين محمد بن ابراهيم قوام شيرازي معروف به ملاصدرا و صدرالمتألهين است. بونجور و ملاصدرا با وجود اختلافات‌نظرهايي که با هم وجود دارد، وجوه شباهت مهمی نيز با هم دارند و همين دو، امکان شکل‌گیری بحث و گفت‌وگويي را در ميان آنها فراهم می¬سازد. بر این باوریم که مقایسه رویکردها و ديدگاه‌هاي متفکران، همواره یکی از بهترین راه‌ها هم برای آشنایی با اندیشة آنها و هم برای آشکار شدن نقاط ضعف و قوت هر کدام است، تا فرصتی برای رشد و بالندگی اندیشه پیش روي قرار دهد.
با بررسی تحليلي- مقایسه‌ايِ مبناگرایی در اندیشه این دو متفکر، همانندي‌ها و ناهمانندي‌هايي در مباحث آنها ملاحظه مي‌شود که مهم‌ترین آنها از این قرار است:
از سويي، تقسیم آگاهی به غیرمفهومی و مفهومی نزد بونجور و تقسیم علم به حضوری و حصولی نزد ملاصدرا و دفاع از مواجهه مستقیم میان اين اقسام برای تأمین توجیه معرفتیِ وجه مفهومیِ آگاهی (در اندیشه بونجور) و علم حصولی (در تفكر ملاصدرا)، مهم‌ترین وجه شباهت ميان بونجور و ملاصدرا است.
بر این اساس، هر دو فیلسوف بر نقش توجیهی واقیعت غیرمفهومی (بونجور) و علم حضوری (ملاصدرا) تأکید دارند و از آن دفاع می¬کنند و لذا هر دو، رویکردی مبناگرایانه را اتخاذ کرده و مورد توجه قرار می¬دهند. همچنین هر دو فیلسوف، بر امکان توجیه پیشیني توجه داشته و بر آن تأکید می¬ورزند.
اما از سوي دیگر، بونجور اولاً معرفت¬شناسی را مستقل از وجودشناسی بررسی می-کند، هرچند که با پذیرفتن امکان مواجهه مستقیم ميان واقعیت غیر مفهومی و توصیفِ مفهومیِ مربوط به آن، خواه ناخواه به نوعي بر لزوم برققراري نسبت ميان وجودشناسی و معرفت¬شناسی اشاره دارد و ثانیاً با تأکید بر امکان خطا در باورهای پایه به مبناگرایی معتدل گرایش دارد؛ در حالی که نزد ملاصدرا اولاً معرفت¬شناسی نه تنها در نسبت با وجودشناسی است، بلکه اساساً بدون آن معنايي نخواهد داشت؛ چرا که به نظر وی علم حصولی نه تنها در موجه‌بودن، بلکه در وجود نیز وابسته به علم حضوری هستند و حضور نزد وی چیزی غیر از وجود نیست و ثانیاً از آنجا كه وی معتقد است که باورهای پایه يكسره خطاناپذیرند، لذا به مبناگرایی حداکثری تمايل دارد.


امتیاز دهی

بيشتر

پربازدید‌ترین مطالب

مطالب مرتبط

پربازدید‌ترین مطالب

معناشناسی شناختی و معرفی اجمالی نظریه NSM

مطالب مرتبط

تمام حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم می باشد.