گزارش نشست

سیر تحول آراء مستشرقان در موضوع مهدویت – دو دوره اخیر

 نشست علمی سیر تحول آراء مستشرقان در موضوع مهدویت – دو دوره اخیر در روز یکشنبه 4/4/1402 با ارائه دکتر زهیر دهقانی در سالن جلسات شهید سلیمانی برگزارشد . در این جلسه دکتر دهقانی گفتند :

مستشرقان و پژوهشگران غربی بیش از 150 سال است به موضوع مهدویت و جایگاه آن در عقاید اسلامی به طور خاص علاقمند شده و در این زمینه به فعالیت گسترده‌ای پرداخته‌اند. نگاهی به کتب و نوشته‌های این خاورشناسان، نشان‌دهنده نوعی تغییر و تحول در گزارش‌ها و آراء ایشان در گذر زمان است. با توجه به برخی شاخص‌ها، نظرات محققان و نویسندگان غربی در مورد مهدویت را می‌توان در 4 دوره زمانی تقسیم‌بندی نمود که دو دوره نخست را جلسه قبل بیان کردیم و در این جلسه به بررسی سیر تحول آراء ایشان در دوره سوم (از 1979 تا 2000 میلادی) و دوره چهارم و آخر (از 2001 میلادی تاکنون)،  می پردازیم. در این زمینه سعی گردیده همه اندیشه‌های شاخص مستشرقان این دوره در موضوع مهدویت و موضوعات پیرامونی احصاء شده و این اندیشه‌ها دسته‌بندی و موارد مهم گزارش‌دهی شود.

در این جلسه به تغییر و تحولاتی که به ویژه با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979م در بحث مهدویت پژوهی در میان محققان غربی اتفاق افتاد پرداخته می شود. همچنین به نقطه عطف دیگری پس از سال 2000 میلادی می پردازیم که به دلیل اتفاقاتی همچون اوج گیری اسلام‌هراسی در غرب، فعالیتهای جریانات تکفیری با شعارهای مهدوی در کشورهای اسلامی و نیز بالا رفتن مهدی خواهی در کشورهای مسلمان و شیعه، توجه مستشرقان به زیرموضوعات مهدویت به ویژه مهدویت سیاسی دچار تغییر و تحولات اساسی گردید. عنصر دیگری که در دوره اخیر بسیار مشهود است، رویکرد مهدی ستیزانه است که در بسترهای رسانه ای در دو دهه اخیر در غرب اوج گرفته است.

دکتر دهقانی گفتند که وقوع انقلاب اسلامی در ایران در سال 1979 تاثیری شگرف در نگاه مراکز سیاسی، مذهبی و علمی غرب نسبت به اسلام و به ویژه شیعه برجای گذاشت. علاوه بر انقلاب اسلامی ایران که با شعارها و آرمانهای مهدوی همراه بود، واقعه‌ای دیگری نیز رخ دادکه ارتباط وثیقی با باور مهدویت داشت و آن ادعای مهدویت توسط شخصی به نام عبدالله قحطانی بود. از مستشرقان دوره سوم می توان به افرادی مانند ویلفرد مادلونگ، ژوزف فان اس و اتان کلبرگ اشاره کرد. اما دوره چهارم از سال 2001 م شروع می شود. در سال 2000 علاوه بر پررنگ شدن شور و احساسات هزاره‌گرایانه در میان مسیحیان، قدرت‌گیری جریانات سلفی – تکفیری مانند القاعده و طالبان بود. این دو جریان از عوامل مهمی در گستردگی توجه به منجی‌گرایی اسلامی در سطح جهانی است و استفاده پررنگ از شعارها و نمادهای مهدی‌گرایان مشخصه این گروه ها بود. اما برخی از ویژگیهای مهم دوره چهارم عبارت‌اند از: تحقیقات مستشرقان در برخی ریزموضوعات مربوط به مهدویت بسیار جزئی و عمیق شده است. تعمیق مطالعات غربیان در مورد ریشه‌های مذهبی انقلاب اسلامی و ارتباط آن با مهدویت. تمحض بر نگاه شیعی به مهدویت. جلوه‌های مهدی گرایی در میان اهل سنت. فعالیت شدید محققان نوپدید اسرائیلی در این عرصه. ظهور گفتمان مهدی هراسانه در بستر رسانه‌های مکتوب و دیداری با پس زمینه تبشیری و سیاسی.