نشست علمی «معرفی اجمالی رویکرد شناختی به مطالعات دین» به همت گروه فلسفه پژوهشکده فلسفه و کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
این نشست علمی به صورت حضوری و مجازی و با حضور مدیر مرکز مطالعات علوم شناختی دین (پژوهشگر پژوهشکده ادیان و مذاهب) جناب آقای میثم فصیحی رامندی با محورهای زیر به بحث و بررسی گذاشته شد:
معرفی علوم شناختی، اهداف و ضرورت پرداختن به آن، افراد شاخص، مراکز مهم و فعال در این حوزه، موضوعات مورد مطالعه، روش و نسبت آن با فلسفه دین و ضرورت گسترش و توسعه علوم شناختی دین در ایران.
در ابتدا دبیر جلسه با طرح اولیه موضوع نشست علمی، به معرفی اجمالی #علوم_شناختی و #علوم_شناختی_دین پرداختند و گفتند:
گروه فلسفه پژوهشکده فلسفه و کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در راستای اجرای کلان پروژه «علوم شناختی دین» و با هدف شناسايي شبهات، مواجهه علمی، روش‌مند و انتقادی با آنها، بسط معارف اسلامی در قلمرو نوپديد علوم‌شناختی دین و حرکت به سوی تاسیس الهیات شناختی اقدام به برگذاری سلسله نشستهایی با محوریت علوم شناختی دین کرده است.
علوم شناختی (Cognitive science) مطالعه علمی و بین رشته‌ای ذهن و فرآیندهای آن است و به دنبال یافتن چگونگی بازنمایی و پردازش اطلاعات وارده به ذهن از راه ادارک و تفکر و عمل ما است. علوم شناختیِ دین (Cognitive science of religion) که شاخه‌ای جدید از علوم شناختی است، به دنبال یافتن مبنای شناختی و چگونگی بازنمایی و پردازش باورها، احساسات، عواطف و اعمال دینی در ذهن است و تلاشی است برای استفاده از قابلیت‌های علوم شناختی در مطالعة دین. پرسش مرکزی علوم شناختی دین این است که دین (باورهای پایه دینی) چرا و چگونه به ذهن انسان وارد شده است؟ منطقا دو پاسخ به این پرسش می‌توان داد: اول اینکه باور دینی در ساختار شناختی ما وجود دارد و دوم اینکه دین محصول تربیت فرهنگی و خانوادگی است و هر کدام از رویکردها نتایج خاص خود را دارد.
در ادامه آقای رامندی علوم شناختیِ دین را رویکردی نسبتا جدید در مطالعه باورها، احساسات، هیجانات، مناسک و تجربه دینی معرفی کرده و گفتند شاخه‌های متعدد علوم شناختی از جنبه‌های متنوع به بررسی تجربی ابعاد مختلف دین می‌پردازند:
- روان‌شناسی شناختی در پی یافتن منشأ پیدایش و تحول باور دینی در انسان است.
- انسان‌شناسی شناختی از دیگر علومی است که به دنبال تبیین سازوکارهای ایجاد، توسعه و رواج مناسک دینی است.
- علوم اعصابِ شناختیِ دین فرآیندهای عصبی متناظر با رفتارها و احساسات دینی از تجربیات دینی و عرفانی تا نیایش‌های روزانه را بررسی می‌کند.
- زبان‌شناسی شناختی به مفاهیم زبانی مورد استفاده در دین از منظر ذهن، زبان و تفکر می‌پردازد.
- شناخت اجتماعی و علوم اعصاب اجتماعی شاخه جدیدی در علوم شناختی نیز امروزه مورد توجه محافل علمی قرار گرفته است که کمتر از دو دهه از آن عمر آن می‌گذرد و از منظری دیگر به احساسات و هیجانات اجتماعی دین و اثرات و تأثرات آن در مغز و ذهن می‌پردازد.
از نظر ایشان نهایتا دین امری طبیعی است یعنی انسانها فارغ از خانواده یا فرهنگی که در آن می‌زیند با نوعی باورهای دینی پا به دنیا می‌گذارند و دینداری به طور طبیعی در انسانها وجود دارد. بر همین اساس نظریه اصلی در علوم شناختی دین این است که باورهای پایه به صورت طبیعی در انسان به وجود آمده است؛ لذا باورهای طبیعی بدون نیازمندی به آموزش شکل می‌گیرد و در مرحله بعد از طریق پدر، مادر، اجتماع و ... این باورهای پایه تبدیل به نظام‌های الهیاتی می‌شود.