پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

به همت پژوهشکده فلسفه و کلام برگزار کردید

نشست علمی « جایگاه ابواسحاق نوبختی در تاریخ کلام امامیه»

نشست علمی « جایگاه ابواسحاق نوبختی در تاریخ کلام امامیه» در روز یکشنبه23 بهمن ماه در سالن جلسات شهید سلیمانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با ارائه خانم دکتر سعیده سادات نبوی برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ،خانم دکتر نبوی، محقق جامعة الزهرا (س)، در این نشست علمی گفتند: ابواسحاق ابراهیم نوبختی یکی از متکلمان مهم شیعه است. ولی با این حال، شخصیت نوبختی و تاریخ حیات او در هاله¬ای از ابهام است، تا جایی که محققین درباره دوره زندگی¬اش، بازه زمانی¬ای از قرن دوم تا نیمه اول قرن هفتم هجری را احتمال داده¬اند. بدیهی است تا این مسئله حل نشود، نمی¬توان درباره جایگاه و نوآوری¬های کلامی نوبختی به¬درستی قضاوت کرد؛ مثلاً او هم به نظریه کلامی حدوث عالم باور دارد و هم به نظریه فلسفی امکان ماهوی. با این وصف، برای پاسخ به این مسئله که فلسفه در چه دوره¬ای و چگونه به کلام راه یافت، تعیین جایگاه تاریخی نوبختی ضرورت دارد.

یافته های پژوهش بنده نشان می دهند:
نوبختی در قرن 4-5 هجری می زیست و با سید مرتضی و ابوالحسین بصری معاصر بود. و مهمترین شاهد این ادعا آن است که عبدالجلیل قزوینی رازی در کتاب النقض در دو مورد از ابراهیم نوبختی یاد کرده و قزوینی به اعتراف خودش در تاریخ 559 هجری از تالیف کتاب نقض فراغت یافته است.
با بررسی تطبیقی آراء نوبختی با ابن سینا، شیخ مفید، قاضی عبدالجبار و سید مرتضی به دست می آید نوبختی، در مجموع، در وجودشناسی از فیلسوفان تأثیر پذیرفت؛ تصور او از خدا به دیدگاه معتزله بغداد شباهت دارد؛ تصور او از انسان بیشتر به معتزله بصره نزدیک است؛ رابطه خدا با جهان را همچون معتزله بغداد و رابطه خدا با انسان را همچون معتزله بصره تبیین می کرد؛ دیدگاه او درباره وعد و وعید با مرجئه همسو بود؛ و مرکز این منظومه فکری، دیدگاه امامیه درباره امامت و مسائل وابسته به آن مانند شفاعت است.
اهمیت جایگاه نوبختی در تاریخ کلام امامیه، در پی ریزی نظام کلامی ای است که از دیدگاه¬ها و مشرب های مختلف فلسفی و کلامی سرچشمه می گیرد، و نه فقط در بهره گیری از فلسفه برای تبیین برخی اندیشه های کلامی.
با توجه به یافته‌های مذکور معلوم می شود که آموزه‌های فلسفی قبل از خواجه نصیر الدین طوسی در کلام امامیه راه یافته است.