اخبار دفتر
سبحانی
1395/10/23 پنجشنبه در نشست عقل گرایی و نقل گرایی در کلام امامیه عنوان شد:  میراث اهل بیت(ع) میراثی عقلانی است نشستی با عنوان عقل گرایی و نقل گرایی در کلام امامیه در پژوهشکده مطالعات اسلامی اصفهان وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان به نقل از ایمنا، در این نشست حجت الاسلام و المسلمین محمدتقی سبحانی عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به بررسی جایگاه و اهمیت دو منبع عقل و وحی در میان متفکرین شیعه و سنی پرداخت. 
این محقق و پژوهشگر دینی با اشاره به اینکه بررسی آراء و اندیشه های متفکران بدون در نظر داشتن یک نظریه بی نتیجه است، گفت: برای طرح مباحثی از این دست بهتر است نقطه عزیمتمان را نظریه قرار دهیم و از راه استقرایی و جزئی وارد مسئله نشویم. 
وی ادامه داد: بدون در نظر داشتن نظریه برداشت های نادرستی از مصادیق در آراء و اندیشه های یک اندیشمند می شود و گاه انتظاراتی از او داریم که با بینش او سازگار نیست. مثلا نباید تعجب کرد که صدرای شیرازی در دانش فقه یک اخباری باشد در حالی که یک فیلسوف و متکلم برجسته نیز بوده است. ضمن اینکه نظرات جزئی یک اندیشمند چندان مورد اهمیت نیست و ما باید به دنبال چارچوب کلی فکری او باشیم تا بتوانیم درباره او حکم دهیم. لذا در موضوع عقل گرایی و نقل گرایی نیز نقطه آغاز ما نظریات است. 
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی با اشاره به اینکه عقل گرایی و نقل گرایی دو گرایش مهم و قابل توجه در جریان اندیشه جهان اسلام است گفت: این دو گرایش در امامیه و اهل سنت هرگز با یکدیگر قابل مقایسه نیستند. در میان اهل سنت معتزله و اهل حدیث نماینده این دو گرایش اند ولی در میان اندیشمندان شیعی این دو گرایش تعریفی متفاوت دارند. در میان اهل سنت نیز به زعم اهل حدیث نص گرایی یا نقل گرایی به معنای نفی و انکار عقل نیست، باب عقل از نظر آنان گشوده است و عقل به عنوان یک منبع مستقل شناخته می شود. از سوی دیگر معتزله معتقدند که میراث حدیثی که شامل قرآن و سنت است در مبانی اعتقادی و بسیاری از فروع دین کارساز نیست، لذا در آثار آنان استناد چندانی به حدیث و آیات نشده است. اما در میان اندیشمندان شیعی چنین بی مهری نسبت به میراث حدیثی نشده و حتی یک اندیشمند شیعی نمی توان یافت که چنین سوءظنی نسبت به میراث حدیثی داشته باشد. 
وی با تأکید بر اینکه میراث اهل بیت(ع) میراثی عقلانی است، گفت: بنابراین باید چنین گفت که جریان نص گرایی در امامیه به هیچ روی مخالفت با عقل نیست.  
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره تفاوت عقل گرایی و نص گرایی در مذهب تشیع عنوان داشت: شیعه معتقد است فراتر از میراث حدیثی و قرآن چارچوب های عقلانی روشنی داریم که آنها را می شناسیم و بر اساس آنها مشق می کنیم، لذا نیازمند به چیز دیگری نیستیم. پس عقل گرایی در امامیه به معنای مراجعه به نص است در زمانی که عقل توان پاسخگویی به سوالات و مسائل را نداشته باشد.
وی دومین نگاه در میان محدثان امامیه را نگاهی همراه با سوءظن دانست و گفت: در میان بخشی از محدثان امامیه نگاهی همراه با سوءظن به قواعد عقلانی وجود دارد. مثلا سید بن طاووس معتقد است تا زمانی که می توان با مراجعه به نص و وحی پاسخ مسئله ای را یافت، نیازی به ورود به راه های پیچیده و دشوار عقلانی نیست. این نگاه نیز نه اینکه عقل را زیر سوال ببرد، بلکه معتقد است راه عقلانی این است که از همان ابتدای کار به منبع وحیانی مراجعه کنیم.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی با اشاره به اینکه در مکتب اهل بیت(ع) نگاهی متفاوت نسبت به این مسئله وجود دارد، گفت: نکته قابل توجه این است که در مکتب اهل بیت(ع) و متکلمین امامیه در دوران نخستین، نص گرایی و عقل گرایی به معنای امروزین آن نیست و در نزد ایشان جمع بین این دو گرایش مطرح است. بر این اساس نیز شیخ مفید در کتاب اوائل المقالات در پاسخ به کسانی که شیعیان را با معتزلیان یکی می انگاشتند می فرماید ما شیعیان با معتزلیان از حیث عقیدتی متفاوت هستیم. ما در توحید و عدل با آنان مشترکیم اما در مسائل بسیاری با آنان همسو نیستیم. ایشان معتقد است که رسالت وحی شکوفا کردن استعداد عقل است و بنابراین عقل نمی تواند از وحی منفک باشد. معتزله مخالف و اهل حدیث موافق با این نظریه هستند.
وی ادامه داد: کراجکی از شاگردان شیخ مفید نیز معتقد است حقی که معرفت آن واجب است از دو طریق عقل و سمع بدست می آید و عقل مستقلا وجوب نظر ندارد. بنابراین خداوند متعال در هر زمان نبی را فرستاده تا برای عقل انسان بیدارباش بزند. لذا کار وحی روشن کردن مسیرهای عقلانی برای عقل انسان است تا موجب روشن شدن معارف دینی هم بشود.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با تاکید بر اینکه روش انبیا عقلانی نیز بوده است عنوان داشت: انبیا در اثبات توحید، صفات خداوند  و مباحثی از این دست با روش عقلانی عمل می کردند. پس اولین متکلم خود انبیا بودند اما نه به معنای امروزی آن.
وی افزود: بر این اساس از نظر شیعه ما در اثبات اموری همچون توحید و نبوت نیازمند وحی نیستیم، اما در دیگر مسائل اعتقادی نیازمند آنیم. در روایات نیز آمده که خداوند دو حجت بر ما دارد، یکی عقل و دیگری شرع. 
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی در پایان ضمن ذکر مثالی اظهار داشت: هشام بن حکم یکی از بزرگترین اندیشمندان شیعه است که در محضر امام صادق و امام موسی کاظم(ع) بوده است. ایشان یکبار به مباحثه با یک اندیشمند معتزلی می پردازد. او به هشام می گوید اگر من موفق به شکست تو شدم، تو به مسلک معتزله در بیا و اگر تو مرا شکست دادی من به مسلک تو. هشام پاسخ بسیار قابل توجهی به او می دهد و می گوید اگر من از تو شکست بخورم نزد امام خود می روم و از او می خواهم که مرا قانع کند و از او می آموزم و در نهایت هر آنچه او گفت را می پذیرم. بنابراین مهم ترین شیوه امامیه در حجت سوال و جواب علمی است.